Paśla nieprychavana słaboj «Duliny ad Baradulina» źjaviłasia hienijalnaja senilia «Kstoŭ». Dźvie apošnija knihi Ryhora Baradulina pastavili rabrom pytańnie ab pryrodzie jaho talentu.
Niekali tavaryš Ždanaŭ A.A., ciozka adnajmiennaha ŭkrainskaha horadu, jakomu spraviadliva viarnuli imia Maryupal, havaryŭ pra paetku Hannu Harenku: «Ci to manaška, ci to raspuśnica, a dakładniej raspuśnica i manaška, u jakoj raspusta źmiašanaja z malitvaj. Takaja Achmatava ź jaje maleńkim, vuzkim asabistym žyćciom, nikčemnymi pieražyvańniami i relihijna-mistyčnaj erotykaj...» Tak hety vysokapastaŭleny čytač charaktaryzavaŭ tvorčaść adnaho z najlepšych lirykaŭ XX st. Siońniašnija biełaruskija Maryupali (to bok Ždanavy), nakštałt tavaryša Skobieleva et cetera, ždanaŭskim krasamoŭstvam nie vałodajuć. Inakš by ŭžo z dobrych miesiacaŭ piać hałasili pra Baradulina, nie vychodziačy sa ždanaŭskaj systemy kaštoŭnasnych kaardynat. Sam vinavaty byŭ by Baradulin. Daŭ nahodu. Spačatku vyjšła kplivaja, jaskrava aranžavaha koleru knižka «Dulina ad Baradulina». Knižka nieprychavana słabaja — najlepšaje, što ŭ joj było, — heta dyzajn Hienadzia Macura. Ale «Dulina», ułasna kažučy, i pretendavała ŭsiaho tolki na status, zajaŭleny ŭ naźvie, — była, tak skazać, uvasoblenaj u knižnaj formie naściennaj hazetaj radyjo «Svaboda», hałoŭnymi hierojami jakoj źjaŭlajucca sami supracoŭniki radyjo, ich siabry (u budučyni, mabyć, sprava moža dajści i da svajakoŭ). Cikavymi takija zborniki epihram robiacca tolki paśla śmierci ich aŭtaraŭ i kananizacyi apošnich.
I spatkaŭsia z kobraj Skobła,
I spytaŭ,
Ci ŭ škury ciopła.
Kobra Skobłu nie skazała,
Viała džała pakazała.
Viedała, jakija ŭ Skobły
Słovaŭ lutasnyja ściobły...
Viadoma, dziakuj aŭtaru, jaki zabiaśpiečyŭ ułasnuju epihramu jašče i ścisłym (darečy, viałym, jak kobryna džała) raskazam pra toje, chto taki hety samy Skobła, pakolki inakš čytackaja aŭdytoryja hetaj epihramy zvuziłasia b da niejmavierna małoj vieličyni blizkich i siabroŭ adrasata. Ryfmy jašče mohuć zachapić (u aŭtara hetaj recenzii, treba pryznacca, koła ryfmaŭ na słova «Skobła» značna biadniejšaje), ale sama epihrama ad hetaha bolš značnym tvoram nia robicca. I takich «skobłapadobnych» epihram u «Dulinie» — bolš za pałovu. Dobra choć adrasaty ich trochi bolš viadomyja — nakštałt Barysa Kita ci Anatola Vialuhina. Niahledziačy na šum, uźniaty ŭ presie, adčuvańnie było takoje, nibyta paeta Baradulina bolš nie isnuje, a jaho źmianiła niejkaja papsovaja fihura, byccam u naśmiešku z Paezii ŭźniesienaja na viaršyniu słavy. Jaki čas — takija paety, jakaja čytackaja aŭdytoryja — takija i kumiry. Čas zdrabnieŭ i hladzicca ŭ lusterka, jakim źjaŭlajecca ŭžo nie Baradulin, a jaki-niebudź Badak. Ale reč u tym, što praktyčna śledam za «Dulinaj» vyjšaŭ u śviet inšy baradulinski zbornik — «Ksty», jaki abjadnaŭ teksty, tak skazać, duchoŭna-relihijnyja. Tyja «Ksty», adzietyja ŭ śvietła-błakitnuju sutanu, źviarstanyja nie dzivosnym knižnym dyzajneram, a niejkaj nia nadta ścipłaj damaj-šmatstanočnicaj (jana ž karektarka, jana ž redaktarka, jana ž na fatahrafijach pobač z paetam, jana ž...), demanstrujuć paeziju zusim inšaj jakaści, čym frantavataja apelsinavaja «Dulina».
«Ty bieły voŭk», —
Skazała mnie
Da niezabytu niezabytaja,
Jakuju ja
Ni z kim nia zbłytaju
Ni pry śviatle,
Ni paciamnie.
Razhublena pierapytaŭ,
Jaki jon, bieły voŭk,
Tłumačyła:
«Ja šeraha ciabie nia bačyła,
Ty biełym nie siahońnia staŭ».
Upročki rušyła sama
Samoju —
Niedavieru chreśnica.
«Ty bieły voŭk» —
Maja zima
Čornapratalinkaju vieśnicca.
U Vielimira Chlebnikava byŭ bieły krumkač, jaki symbalem adzinoty spuściŭsia ŭ jaho hienijalna-prarockija zapisy. Baradulin znachodzić paetyčnuju paralel u biełym voŭku, starym, nia zdolnym užo palavać, ale čaroŭnym pryhažościu mudraj i vieličnaj staraści. Jon lakaničny ŭ hetych svaich vieršach-senilia, starečaj lirycy, jak byccam śpiašajecca davykazacca, datłumačyć toje, što čamuści dahetul zastałosia niezrazumietym.
Ci patrebien ty sam sabie,
Jak spytacca ŭ siabie samoha?
Ci daŭno jon ziernie dziaŭbie?
Čałaviek, jak huzak na iłbie,
Niečakana ŭskočyć, kab źniknuć.
Ad siabie chto zmoža advyknuć,
Moža, j budzie patrebny sabie...
Adčuvańnie takoje, nibyta i «Dulina» hetaja samaja, adkryštalizavaŭšysia ŭ macuraŭskaj vytančanaj formie, spatrebiłasia staromu Baradulinu, kab nie pryvykać da siabie samoha — jak kantrast u dačynieńni da Viečnaści, adlitaj u žorstkich radkach niabiesna-vobłačnaha zbornika «Ksty».
Čuju, Jak abryvajucca karani
Ad cišyni hłybini.
Ci:
I zorki, j my
Z adnoj siaŭni, j adzin
Ziarniaty siejbit vysiavaŭ ščymliva.
Kamu zastacca niebu na ŭspamin,
Kamu lacieć,
Jak pył ciažkoha mliva...
Paśla vychadu zbornika «Ksty» ŭ presie zahavaryli pra vyłučeńnie Baradulina na Nobeleŭskuju premiju ŭ halinie litaratury. Nia budziem abmiarkoŭvać realnaść hetaj uznaharody dla Dziadźki Ryhora. Bykavu, kudy bolš «raskručanamu» ŭ suśvietnym maštabie, i toje daviałosia pra «Nobel» tolki maryć... A voś pra sam fenomen vyłučeńnia Baradulina varta skazać paru słoŭ. U mianie asabista niama sumnieńniaŭ: Baradulin — najbujniejšy ź siońnia žyvych biełaruskich paetaŭ, feldmaršał paetyčnaj armii Biełarusi. Ale vyjdzicie na dvor i paprasicie zvyčajnych, nie abciažaranych palityka-filalahičnymi turbotami čytačoŭ uspomnić niekalki baradulinskich radkoŭ. I kali hetyja čytačy nie akažucca blizkimi i siabrami jakoha-niebudź Skobły, to pačniecca prypisvańnie Baradulinu mnostva vieršaŭ — ad «Zorki Venery» i da «A ja lahu-prylahu...». I ŭsio heta buduć cudoŭnyja vieršy, ale — nie baradulinskija. Tamu što «Zorku Veneru» napisaŭ nie Baradulin. A Bahdanovič. I «A ja lahu-prylahu...» taksama napisaŭ nie Baradulin. A Hilevič. A Baradulin napisaŭ mnostva cudoŭnych, adtočanych, litaraturna biezdakornych vieršaŭ. Jakich nia viedaje narod. Zrešty, narod u nas nie čytaje nia tolki Baradulina. I tyja, chto pisaŭ apošnija vieršy pra Baradulina i jaho «Dulinu», u masie svajoj taksama, zdajecca, sapraŭdnych baradulinskich vieršaŭ nie čytali. Jany nia viedajuć jaho luboŭnaj liryki, liryki filazofskaj — a značyć, biełaruski narod nia viedaje svajho narodnaha paeta. I tamu kožny raz, kali ŭ presie dumajuć pra «Nobel» dla najlepšaha biełaruskaha paeta, dumajuć: «A, heta toj, što «Dulinu» napisaŭ!..» Bo raskrutka zbornika vieršaŭ, u jakim «dziadźka Ryhor» vystupaje suaŭtaram Boha, była značna mienšaj, čym raskrutka jaho radyjoeternaj fihi, tak niasvoječasova vyciahnutaj starym z kišeni.
Baču vočy Tvaje,
Choć Ciabie ja nia bačyŭ nikoli.
Čuju hołas Tvoj vyšni,
Choć nikoli nia čuŭ ja Ciabie.
Hetak viazień ślapy
Bačyć vočy zabytaje voli,
Hetak čujecca hołas, źniadzieleny
Niemaj malbie.
A Taboju malusia,
A Taboju śmialeju j bajusia,
A Taboju dazvoleny žyć,
Pamiraju j žyvu,
A Taboj paddajusia,
A nie paddajusia spakusie,
A sa stracham i vieraj
Na płachu Tvaju
Ja kładu hałavu.
Zrazumieła, što psałom składaniej zapomnić, čym epihramu nakštałt:
Kipić natchnieńnie ŭ čyhunku.
Viadziecca haspadarka planava,
I pišuć teksty Łučanku
Usie — Ad Łukšy da Łukjanava.
Ci — u najlepšym vypadku — jašče što-niebudź, u «Dulinu» hetuju samuju nie ŭvajšoŭšaje, pry byłych bł...iaŭ i byłych kadebistaŭ. Ale da tych časoŭ, pakul biełaruskija čytačy nia buduć viedać psałmapieŭca Baradulina lepš, čym Baradulina — kpliŭca i epihramatysta, Nobeleŭskaj premii pa litaratury my nia ŭbačym. I zusim nie tamu, što ŭ nas drennyja paety. Drennyja čytačy.
Kamientary