Takoha tut nie było z 1945 hodu.
Kaścioł Śviatoha Bartałamieja ŭ Vilni pieradali biełaruskaj hramadzie jašče ŭ 1997 hodzie. Ale tolki z 13 sakavika 2016 hodu tut pačali pravić imšu vyklučna na biełaruskaj movie. «Svaboda» naviedała čarhovuju imšu, jakuju pravodzić biełaruskamoŭny palak ajciec Aryjuš Małyska.
My stajali la bramy, malilisia, kab nam dali hety kaścioł
«Ja siudy ŭžo doŭha nie chadziła, bo tut usio było miešana», — kaža Mirasłava Rusak, jakaja stała chadzić u zaračanski kaścioł tolki z prychodam biełaruskamoŭnaha ksiandza.
Kaścioł Śviatoha Bartałamieja ŭ vilenskim rajonie Zarečča (Užupis) ličyŭsia biełaruskim z 1997 hodu. Ale jašče miesiac tamu biełaruskaja mova tut mieła tolki ŭmoŭny status. Faktyčna tut panavała polska-rasiejskaje dźviuchmoŭje. U niadzielu a 10-j hadzinie zamiest biełaruskaj imšy praviłasia słužba na rasiejskaj movie, a 12-j — pa-polsku. Časam pa-biełarusku čytali «Ojča naš».
83-hadovaja spadarynia Rusak chadziła na biełaruskuju imšu pry ŭsich uładach. Pa jaje słovach, u mižvajenny čas pa-biełarusku adpraŭlali imšu ŭ kaściole Śviatoha Mikałaja, jaki naležaŭ litoŭskaj hramadzie. U vajnu biełaruskuju imšu praviŭ Adam Stankievič, jejny dziadźka, u kaściole Śviatoha Michała. Ale ź viartańniem savietaŭ u 1945 hodzie Stankieviča vysłali ŭ lahiery, i biełaruskaja mova ŭ vilenskim kaściole zmoŭkła na paŭstahodździa.
«U 1990-ja my stajali tut la bramy, malilisia, kab nam dali hety kaścioł», — uzhadvaje Mirasłava Rusak.
Tady ž u 90-m ciapierašni arcybiskup Tadevuš Kandrusievič adsłužyŭ u vilenskim katedralnym sabory imšu pa-biełarusku — zhadvajuć vierniki. Upieršyniu paśla Stankieviča.
Z 1949 hodu ŭ budynku kaścioła Śviatoha Bartałamieja raźmiaščalisia majsterni skulptaraŭ. U 1997 hodzie jaho aficyjna pieradali biełaruskaj hramadzie. Ale ŭsie 19 hod, što kaścioł naležyć biełarusam, tut daminavała polskaja mova.
«Stolki hadoŭ biełarusy nia mieli svajho ksiandza ŭ Vilni, — kaža Rusak. — Baćki puskali dziaciej na polskuju imšu. Užo try pakaleńni nie malilisia pa-biełarusku. I jany ŭžo stali palakami i chodziać u kaścioł na polskuju imšu».
Ksiondz-palak, jakomu biełaruskaja mova pa dušy
Pryznačany novym probaščam ksiondz — taksama palak. Za 10 hod pracy ŭ Biełarusi jon daskanała vyvučyŭ movu. Navat akcent jahony nie adrazu možna zaŭvažyć.
«Ja nie biełarus, ale biełaruskaja mova — jana mnie pa dušy», — kaža ajciec Aryjuš.
Jon vyras na poŭnačy Polščy ŭ šmatkulturnym asiarodździ ludziej, jakimi zasialili byłuju Ŭschodniuju Prusiju. Z treciaj klasy ŭ škole vyvučaŭ ukrainskuju movu, potym śpiavaŭ va ŭkrainskim ansambli.
«Navokał žyli ŭkraincy i łemki, my časam chadzili da ich na hreka-katalickija słužby. My byli vielmi adkrytyja».
Ajciec Aryjuš słužyŭ u Lublinie, vučyŭsia ŭ Rymie, a potym pajechaŭ probaščam u viosku Zamoście na Słuččynie. Zatym słužyŭ u Maładečnie, dzie budavaŭ druhi haradzki kaścioł, i ŭ Miensku.
«Ź biełarusami maju vielmi dobry dośvied, — kaža Małyska. — Navat z uładami. Nia moh nikoli skardzicca na ich».
U 2015 hodzie da arcybiskupa Tadevuša Kandrusieviča ad imia vilenskich biełarusaŭ źviarnuŭsia arcybiskup Vilenski Hintaras Hrušas. Ciapier orden kapucynaŭ, da jakoha naležyć ajciec Aryjuš, uziaŭsia za biełaruskuju parafiju. Pakul damova na dušpastyrstva zaklučanaja na adzin hod.
«Ja vielmi rady, što pakul atrymoŭvajecca, — kaža Małyska. — Ciapier nas padtrymlivajuć kataliki z Maładečna j Miensku».
Ciapier čałaviek 30 prychodzić, ale praz paŭhoda budzie poŭny kaścioł
Na pieršuju ranišniuju imšu ŭ minułuju niadzielu ŭ kaścioł Śviatoha Bartałamieja pryjšli kala 30 čałaviek. Potym jašče dziasiatki dva. Na polskamoŭnyja, kažuć, prychodziła bolš.
«Polskaj ciapier zusim niama, — kaža Mirasłava Rusak. — Tyja, što miesiac tamu prychodzili siudy na polskuju imšu, mnohija ź ich užo na biełaruskuju nia chodziać».
Padobnaja sytuacyja nazirałasia i ŭ Biełarusi, dzie polskaja mova doŭhi čas ličyłasia movaj kaścioła. Pry hetym mnohija vierniki polskaj movy nia viedali, i dla ich drukavali malitoŭniki pa-polsku, ale kirylicaj.
«Niama ŭstojlivaj biełaruskaj tradycyi, — skazaŭ Svabodzie Valancin Stech, sam katalik i staršynia biełaruskaha klubu «Siabryna». — I choć u chacie jany buduć razmaŭlać pa-biełarusku, ale pojduć u kaścioł — i chočuć tam pačuć polskuju movu».
Ale tyja, što ŭžo stała chodziać na biełaruskuju imšu, upeŭnienyja, što z novym ksiandzom kaścioł u Zareččy stanie važnaj placoŭkaj dla biełaruskaj supolnaści.
«Zaraz čałaviek 30 prychodzić, ale praz paŭhoda budzie poŭny kaścioł», — kaža Viktar Jozas, miascovy biełarus.
Jon i inšyja vierniki spadziajucca, što mienavita praz ajca Aryjuša kaścioł stanie biełaruskim. I sprava nia tolki ŭ tym, što jon vałodaje biełaruskaj movaj. Parafijanie kažuć pra vyklučnaść jahonych kazańniaŭ.
«Nam vielmi paščaściła z takim ksiandzom, — kaža Jozas. — U maim žyćci heta treci ksiondz, jakoha pryjemna pasłuchać. U jaho kazańni ad Boha».
Kab zaachvočvać ludziej, adkryjem youtube-kanał pa-biełarusku
Tolki aficyjna siońnia ŭ Litvie pražyvaje 42,5 tysiačy biełarusaŭ. Valancin Stech miarkuje, što hetaja ličba prynamsi ŭ dva razy bolšaja, bo mnohija biełarusy-kataliki ličać siabie palakami.
«Tak paviałosia, kali biełarus — katalik, to jon «palak», kali pravasłaŭny — jon «ruski», — kaža Stech.
Pryčyna palanizacyi chavajecca ŭ tym liku i ŭ doŭhaj adsutnaści biełaruskich kaściołaŭ u Litvie. Padobnaja sytuacyja jašče nia tak daŭno była ŭ Biełarusi, dzie imša adpraŭlałasia čaściej za ŭsio pa-polsku. Pry hetym mnohija «palaki» nia ŭmieli navat čytać pa-polsku, i malitoŭniki dla ich drukavali na polskaj movie kirylicaj.
Akramia Vilni biełaruskamoŭnaj imšy ŭ Litvie bolš nidzie nie pravodzicca. Tolki ŭ Śviancianach, što na litoŭska-biełaruskim pamiežžy, ksiondz sprabuje vieści słužbu pa-biełarusku.
Tamu ŭ biełaruskaj hramady Vilni vialikija čakańni ad novaha kaścioła. Valancin Stech ličyć, što dla jahonaj papularyzacyi varta było b pravodzić tut biełaruskija imprezy.
«Vielmi istotna mieć pad dacham hetaha kaścioła relihijna-kulturny centar, dzie b mahli nia tolki malicca, ale j pravodzić mierapryjemstvy, — kaža Stech. — Zachavańnie kaścioła za biełaruskaj parafijaj nadzvyčaj ciažkaje dla nas».
Novych viernikaŭ tut planujuć znajści j siarod studentaŭ Eŭrapiejskaha humanitarnaha ŭniversyteta. Pakul tolki niekalki naviedvajuć kaścioł Śviatoha Bartałamieja. Ale nieŭzabavie ajciec Aryjuš maje pravieści ź imi sustreču.
«Zbudavać chryścijanskuju supolnaść biełarusaŭ, napeŭna, budzie składana, — kaža jon. — Tamu my źbirajemsia adkryć youtube-kanał pa-biełarusku. Takim čynam budziem zaachvočvać ludziej».
Ciapier čytajuć
Pozna ŭviečary Łukašenka parazmaŭlaŭ jašče i z Džonam Koŭłam. Imavierna, havorka išła pra ŭmovy i terminy vyzvaleńnia palitviaźniaŭ2
Kamientary