Tamara Ejdelman: Prykład Biełarusi — heta nadzieja na budučyniu

«Historyja robicca nie tolki ŭ Maskvie i Pieciarburhu»

Deutsche Welle: U vas na kanale vyjšli try videa pra historyju Biełarusi — pra rańniuju historyju, VKŁ i BNR. Čamu vy zaraz vyrašyli źviarnucca da hetaj temy?

Tamara Ejdelman: «Mnie vielmi cikavaja historyja Biełarusi». Rychtujučysia, ja z žachlivym zasmučeńniem upeŭniłasia ŭ tym, što raniej i mierkavała: jak mała ja viedaju pra historyju Biełarusi. I ciapier ja ź vielizarnym entuzijazmam heta naviorstvaju.

Ja sorak hadoŭ vykładała ŭ škole i asvojvała samyja roznyja siužety, ale ŭ prahramie nidzie asabliva hetaha nie było, moža, akramia partyzan i Rahniedy. A mnie zdajecca heta nievierahodna važnym – i dla mianie, i dla maich hledačoŭ — ujaŭlać sabie ŭ kompleksie historyju Rasii, susiedziaŭ Rasii, Uschodniaj Jeŭropy ci Jeŭrazii, jak by zaraz ni było skampramietavana hetaje słova.

Nievierahodna važna razumieć, što historyja rabiłasia i robicca nie tolki ŭ Maskvie i Pieciarburhu, i, darečy, nie tolki ŭ Varšavie, Minsku i Kijevie. Historyju stvarajuć ludzi, jakija žyvuć u roznych miescach. U mianie byŭ kurs pa historyi Ukrainy, pa historyi Pavołža i lekcyja pra Sibir. I mnie padajecca, što historyja Biełarusi vielmi dobra siudy ŭpisvajecca.

— Što, na vaš pohlad, samaje hałoŭnaje treba viedać pra biełaruskuju historyju dla razumieńnia sučasnaj situacyi ŭ Biełarusi?

— Dla mianie samaje cikavaje, što ja dla siabie ŭśviadomiła, pačaŭšy sa staražytnaści i ruchajučysia da sučasnaści, i pra što ja ciapier uvieś čas dumaju: my ŭsie ŭ hetyja zmročnyja časy šukajem niejkaje śviatło ŭ kancy tunela. I choć u Biełarusi ŭsio taksama zaraz trahična raźvivajecca, dla mianie prykład Biełarusi — heta nadzieja na budučyniu. Rastłumaču, čamu.

Mianie chvalujuć pytańni nacyjanalizmu, i ja cudoŭna razumieju žadańnie niezaležnaści dla svajoj krainy. Ale ŭ toj ža čas my viedajem advarotny bok nacyjanalizmu, kali jon pierachodzić u ahresiju, šavinizm, zabojstvy i pahromy. I ŭ mianie adčuvańnie, što siła Biełarusi šmat u čym zaklučajecca ŭ tym, što mnohija dziejačy biełaruskaha nacyjanalnaha ruchu ličyli słabaściu, — toje, što nacyjanalny ruch nie vielmi mocna raźvity.

Biełaruś zaŭsiody była na skryžavańni roznych kultur, roznych upłyvaŭ, roznych moŭ, roznych vier. I mnie zdajecca, što ŭ hetym jaje vializnaja siła. Viadoma, nie zaŭsiody ŭsio było mirna, i nie budziem idealizavać minułaje, ale ŭsio roŭna hetaja tradycyja skryžavańniaŭ zdajecca nievierahodna istotnaj. Heta niešta zusim novaje ŭ procivahu etničnamu nacyjanalizmu. Heta adkrytaść — siońnia redkaść, i takaja dobraja redkaść.

«Byli ŭsie pieradumovy dla taho, kab Biełaruś nie adbyłasia»

— Jak vy dumajecie, čamu biełaruskaja nacyja, biełaruskaja dziaržava — niahledziačy na ​​ŭsie składanaści — adbylisia?

— Naohuł byli ŭsie pieradumovy dla taho, kab Biełaruś nie adbyłasia. Tamu što Vialikaje kniastva Litoŭskaje było pahłynuta Polščaj, adbyłasia vielmi mocnaja pałanizacyja elity. Dalej Biełaruś była pahłynutaja Rasijaj.

Jak heta ni dzika hučyć, ale Savieckaja Biełaruś sadziejničała raźvićciu biełaruskaj samaśviadomaści. Heta vielmi cikava, jak u złamanych, dyktatarskich umovach niešta prarastaje. My viedajem, jak potym trahična ŭsio skončyłasia ŭ 1930-ja hady. Ale byŭ dadzieny stymuł, i kali isnavała BSSR — pry ŭsich zrazumiełych sumnych bakach savieckaj ułady — usio roŭna raźvivalisia litaratura, kino, muzyka.

U lekcyi pra 20-je stahodździe, jakuju ja niadaŭna zapisała, ja kažu pra toje, što simvałam hetaha moža być hurt «Pieśniary», jaki, z adnaho boku, vykarystoŭvaje nacyjanalnyja miełodyi i vystupaje ŭ nacyjanalnym adzieńni, a z druhoha boku, siońnia heta zusim jasna, aryjentavaŭsia na Beatles. Nacyjanalny, ahulnasaviecki i suśvietny płast akazalisia złučanyja.

Ja nie toj čałaviek, jaki budzie chvalić savieckuju ŭładu, ale i nasupierak savieckaj uładzie, u niejkaj miery dziakujučy joj pačałosia hetaje raźvićcio. Niachaj skažonaje, ale dalej na hetaj bazie ŭžo možna budavać, što, jak mnie ŭjaŭlajecca, zaraz i robiać narmalnyja ludzi ŭ Biełarusi ci za jaje miežami.

— Na vaš pohlad, čamu za miežami Biełarusi tak mała viedajuć pra jaje historyju? Jak u krainach Zachodniaj Jeŭropy, tak i ŭ susiednich krainach.

— Mnie zdajecca, što ŭsio-taki zaraz heta mianiajecca. Sapraŭdy, tut, u Partuhalii, niešta čuli pra ruskich, ukraincaŭ, biełarusaŭ, ale nie vielmi raźbirajucca, chacia, što charakterna, chočuć razabracca, zadajuć pytańni, im heta cikava.

Vy viedajecie, ja baču ŭ hetym snabizm pierš za ŭsio «vialikich dziaržaŭ». Heta było bačna ŭžo paśla zakančeńnia Pieršaj suśvietnaj vajny, kali francuzskija, anhlijskija dypłamaty vyrašali budučyniu Jeŭropy. I vielmi dobra vidać, jak jany hrebavali tymi, kaho nazyvali tady «małyja nacyi» ci «maładyja nacyi». Heta vielmi dobra było bačna paśla Pieršaj suśvietnaj i, na žal, šmat u čym heta praciahvajecca i zaraz.

«Dobra, kali historyki spračajucca, heta ruchaje navuku napierad»

— My bačym na prykładzie vajny Rasii suprać Ukrainy, da jakich žudasnych nastupstvaŭ moža pryvodzić padzieł na tak zvanyja «małyja» i «vialikija» nacyi. U svajoj lekcyi pra staražytnuju historyju Biełarusi vy zadajaciesia pytańniem: ci byli žychary Staražytnaj Rusi adnym narodam?

— Heta vielmi cikavaja histaryčnaja prablema, pa joj historyki ŭ rozny čas vykazvali roznyja mierkavańni. Dobra, kali historyki spračajucca, heta ruchaje navuku napierad. Žachliva, kali niejkaje z hetych mierkavańniaŭ, pa-pieršaje, abjaŭlajecca adzina pravilnym, a pa-druhoje, kali jaho pačynajuć vykarystoŭvać u palityčnych metach.

I kali my havorym ab adnym narodzie, heta nie toje, što siońnia majecca na ŭvazie pad narodam. Nichto z hetych ludziej nie ličyŭ siabie ni ŭkraincami, ni rasiejcami, ni biełarusami. Pytańnie navat, ci ličyli jany siabie kijaŭlanami, čarnihaŭcami, navahradčanami. Toje, što hetyja suviazi byli, asprečvać śmiešna, ale i sapraŭdy hetak ža, ja b skazała, śmiešna, ale nasamreč trahična, što hetyja suviazi siońnia vykarystoŭvajucca ŭ brudnych palityčnych metach. Jany da ich nijakaha dačynieńnia nie majuć.

— Ci kansultavalisia vy pry padrychtoŭcy videa ź biełaruskimi historykami, błohierami?

— Mnie žudasna padabajecca Cimoch Akudovič, ja z zachapleńniem hladžu «Vusy Skaryny». Mikicie Miełkazioravu ja kaliści davała intervju. Ciapier ja ź vialikaj cikavaściu čytaju Valancina Akudoviča, pierakładaju z dapamohaj čata GPT, znachodžu vielmi šmat pažyvy dla dumak.

— Kali vyjduć nastupnyja vypuski pra Biełaruś, i pra što jany buduć?

— Vypusk pra savieckuju Biełaruś voś-voś vyjdzie — z ustalavańnia savieckaj ułady i da pierabudovy. A zaraz ja vielmi enierhična pracuju nad vypuskam, jaki ja ŭmoŭna dla siabie nazyvaju «Ad Łukašenki da Cichanoŭskaj». Taksama šmat roznych cikavych dumak dla siabie znachodžu, i mnie chočacca dumać, što i biełarusam, i tym, chto nie maje dačynieńnia da Biełarusi, heta budzie cikava.

• 14
• 1
• 1
• 0
• 1
• 1
• 1
• 1