З Масквы. Блог Алеся Чайчыца9090

Улюблёныя словы ў беларускай мове: «пан»

Мяркуючы па ўсім, слова «спадар» як ветлівы зварот было вынайдзена беларускімі нацыяналістамі-сацыялістамі на мяжы ХІХ і ХХ стагоддзя.

У якасці лірычнага адступлення - трохі развагаў актыўнага карыстальніка беларускай мовы. Не прэтэндую на навуковасць ці ўвогуе нешта большае, чым проста побытавы погяд - але нават і ў мовазнаўстве ёсць рэчы, бачныя чавеку неўзброеным вокам. Лінгвісты-прафесіяналы - ласкава прашу выказвацца ;)

Для ветлівага зварота да чалавека мужчынскага полу ў беларускай мове спрадвеку існавала слова «пан». Зварот да замужняй дамы — «пані», да незамужняй — «панна». Да мноства людзей адначасова — «панства». Адчынім такі помнік сярэднявечнай беларускай мовы, як Статут Вялікага княства Літоўскага. На старонках гэтага дакументу мы ледзь не ў кожным артыкуле сустрэнем слова «пан».

Чаго мы там не сустрэнем ніводнага разу — гэта ўвайшоўшага ў наш лексікон выдуманага слова «спадар».

Так, слова «спадар» у гістарычных крыніцах па сутнасці не сустракаецца — сустракаецца слова «гаспадар» (у тым жа значэнні, што і сёння). Мяркуючы па ўсім, слова «спадар» як ветлівы зварот было вынайдзена і ўведзена ў выкарыстанне беларускімі нацыяналістамі-сацыялістамі на мяжы 19 і 20 стагоддзя, магчыма, як калька з расійскага «сударь».

Напэўна гэта звязана з тым, што слова «пан» у беларускіх грамадоўцаў-народнікаў мела нейкія негатыўныя класавыя ці нацыянальныя канатацыі. Якія цяпер, у пачатку 21 стагоддзя, перасталі быць актуальнымі, бо беларускі нацыянальны рух даўно перастаў быць сялянскім і лявацкім, а беларуская нацыянальная ідэя (прынамсі на ўзроўне вонкавай атрыбутыкі і кірунку думкі) даўно звярнулася таксама і да вялікалітоўскай традыцыі і да культурнай спадчыны нашай краёвай арыстакратыі.

Слова «пан» у сваёй мове не цураюцца і ніколі не цураліся ўкраінцы.
Пры тым, што гісторыя ўзаемадачынення ўкраінцаў з палякамі і з польска-беларуска-літоўскайкаталіцка-шляхецкай традыцыяй куды больш насычаная варагаваннем і кроўю, чым наша. Такі ж самы ветлівы зварот і ў літоўскай мове — «ponas».

Хтосьці скажа пра нібыта «прыжыласць» гэтага наватвора «спадар» — але па такой жа логіцы можна спаслацца і на дзяржаўныя акадэмічныя слоўнікі, дзе словы «шоў» і «ноў-хаў» пішуцца праз галосную «у» і дзе пры наяўнасці слова «радыё» існуюць словы «відэа» і «Токіа».

Беларуская мова мае патрэбу ва ўдасканаленні. Яе недастатковая ўжыванасць мае толькі адну ў дадзеным выпадку перавагу — гнуткасць і ўспрымальнасць да гэткага ўдасканалення. Пагатоў, слова «пан» ужо паспяхова існуе і выкарыстоўваецца ў рымска-каталіцкай літургіі ў тым жа сэнсе, што нямецкае «Herr» ці ангельскае «Lord».

А значыць —

далоў «спадара»! Даёш «пана»! :)

Каментары90

Цяпер чытаюць

«Калі цяпер херова, значыць, гэта яшчэ не канец». Пагутарылі з эпатажным «святаром XXI стагоддзя», пра якога не было чуваць пяць гадоў пасля арышту

«Калі цяпер херова, значыць, гэта яшчэ не канец». Пагутарылі з эпатажным «святаром XXI стагоддзя», пра якога не было чуваць пяць гадоў пасля арышту

Усе навіны →
Усе навіны

У Жытоміры прагучаў моцны выбух1

«Ён міністр з часоў нараджэння Хрыстовага і яшчэ ні разу не сказаў нічога вартага». Марк Рутэ без дыпламатыі выказаўся пра Сяргея Лаўрова4

Экс-караля хіп-хопа P. Diddy апраўдалі па абвінавачванні ў гандлі людзьмі. Але яму ўсё адно пагражае 20 гадоў турмы

Генсак НАТА адрэагаваў на рашэнне ЗША прыпыніць частку вайсковай дапамогі Кіеву3

У вёсцы пад Оршай пры падрыхтоўцы да Дажынак знішчылі гістарычныя будынкі3

Санкцыйная палітыка адміністрацыі Трампа дазваляе Расіі папаўняць вайсковы бюджэт3

Муж Маргарыты Ляўчук быў паранены на фронце5

Зяленскі пазбавіў украінскага грамадзянства мітрапаліта УПЦ Ануфрыя5

На мінскай Камароўцы ў два разы патаннелі лісічкі

больш чытаных навін
больш лайканых навін

«Калі цяпер херова, значыць, гэта яшчэ не канец». Пагутарылі з эпатажным «святаром XXI стагоддзя», пра якога не было чуваць пяць гадоў пасля арышту

«Калі цяпер херова, значыць, гэта яшчэ не канец». Пагутарылі з эпатажным «святаром XXI стагоддзя», пра якога не было чуваць пяць гадоў пасля арышту

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць