Натальля Бабіна. Сага пра тое, як пайсьці ў школу

Натальля БАБІНА

Сага пра тое, як пайсьці ў школу

Ці трэба баяцца школы?

Баяцца школы, у якую прыйдзецца аддаваць дачку, я пачала здаўна, можа, ажно ад таго моманту, як яна нарадзілася. Моцна мяне турбавала праблема ўзаемаадносін “дзіця-асяродзьдзе”, асабліва калі зь цягам часу высьветлілася, што дзіця ў мяне вельмі спакойнае, добразычлівае да ўсіх і зусім не агрэсіўнае. Праўда, мяне троху супакоіла думка аднаго зь сяброў, які, выслухаўшы мае турботы, заўважыў: “Сама сабе супярэчыш. Дабрыня — самая вялікая сіла. Калі дзяўчынка сапраўды добрая, табе няма чаго баяцца. І яна баяцца жыцьця ня будзе”. Тым ня менш, праходзячы праз двор мясцовай «раённай» школы і міжволі чуючы тыя, калі можна так сказаць, заўвагі, якімі абменьваюцца паміж сабой нават самыя малыя школьнікі, я не магла сабе не прызнацца: не хачу, каб маё малое жыло сярод такіх дзяцей.

Пасьля некаторых роздумаў выйсьце знайшлося: трэба ісьці ў школу, якая вызвалена ад так званага “всеобуча”, то бок у школу з агульнагарадзкім наборам.

Школы з гарадзкім наборам

Дзеля таго, каб высьветліць, дзе і якія падобныя школы існуюць у Менску, мы зьвярнуліся ў гарана. Былі там не адны такія: разам з намі да інспэктара, які вядзе гэтыя справы, зайшла клапатлівая бабуля-пэнсіянэрка зь Серабранкі і ўпэўнены ў сабе малады чалавек а-ля новы беларус. Інфармацыя, якую нам далі, была вычарпальнай: адрасы, “ухілы”, умовы навучаньня. “У такія школы, сапраўды, ідуць дзеці зь сем’яў, дзе дбаюць пра адукацыю. Але ці гатовыя вы кожны дзень вазіць дзіця ў школу далёка ад дому? — запытала ў нас удумлівая інспэктарка. — Тут патрэбна або свая машына, або кожны дзень уставаць а шостай, каб а восьмай быць на месцы”.

Заўвага была слушнай.

Машыны на той час у нас не было, але быў яшчэ час, каб атрымаць правы і абзавесьціся аўтамабілем, што мы й зрабілі. Так школа пасадзіла нас за стырно, за што я ёй і ўдзячная.

Калі пайсьці вучыцца?

Наша паступленьне ў школу супала зь нейкай чарговай школьнай рэформай, што выявілася, у прыватнасьці, у тым, што дзецям дазвалялася ісьці ў школу як з шасьці (як было апошнія гады), так і зь сямі год (як хадзілі, прыкладам, мы). Праўда, ніхто з настаўнікаў, да якіх я зьвярталася, ня мог адказаць, як менавіта будзе арганізаванае навучаньне шасьцігодак і семігодак, колькі ж, урэшце, год яны будуць вучыцца, усе разам ці ўсё ж іх падзеляць па гадах і ўсё такое. Пакуль што мы пастанавілі прайсьці дактароў, а потым вырашыць, пойдзем у школу ў шэсьць год ці пачакаем. Загадчыца аддзьдзяленьня ў паліклініцы, якая падпісвала нам дакумэнты, сказала: “Як доктар, я лічу, што для дзіцяці вельмі важна правесьці гэты год дома”. Гэта вырашыла справу. У глыбіні душы я таксама так лічыла, таму, нягледзячы на небясьпеку аказацца наступным годам у класе пераросткам, вырашыла не аддаваць дачку ў школу ў шэсьць год.

Трэба адзначыць, што, зноў-такі, я такая была не адна. На наступны год амаль ва ўсіх школах фармавалі класы семігодак — значыць, многія бацькі, як і я, вырашылі перачакаць год дома. Да гэтага часу і Міністэрства адукацыі неяк дайшло да ладу і высунула канцэпцыю першай, другой і трэцяй мадэлі навучаньня, якая адказвала на пастаўленыя пытаньні.

Трэцяя мадэль навучаньня

Згодна з гэтай канцэпцыяй, дзяцей прымалі ў класы як бы трох відаў: класы для шасьцігодак, для семігодак, якія не гатовыя да школы (ня ўмеюць чытаць, лічыць, пісаць) і для семігодак, якія гэта ўмеюць. Апошнія замест чатырох гадоў у малодшай школе вучацца тры, праграму падрыхтоўчага і першага класаў праходзячы за год.

Нам пашанцавала: летась быў такі дыфэрэнцыяваны прыём. Але шкада, што зараз дзецям больш не дазваляецца паступаць у школу зь сямі год, а толькі з шасьці. Асабіста я лічу, што большая частка дзяцей здольная “эканоміць” год і праходзіць праграму малодшай школы за тры гады. Мне здаецца, што і здароўе, і псыхіка шасьцігодак яшчэ не гатовыя да школьных рэаліяў — але гэта мая асабістая думка.

Куды пайсьці вучыцца?

Цяпер у поўнай красе паўстала пытаньне: куды ж пайсьці, якую школу выбраць? Як адгадаць, да чаго ў майго дзіцяці схільнасьці: да матэматыкі? Да моваў? Мо, да музыкі? У шэсьць год, калі няма вельмі адметных талентаў, высьвятліць гэта складана. Цьвёрда я ведала толькі адно: замежная мова, якую цяпер у гімназіях выкладаюць зь першага-другога класу, павінна быць ангельскай. Жывыя прыклады непатрэбнасьці ў беларускіх умовах нават нямецкай, ня кажучы ўжо пра францускую і гішпанскую, былі ў маім асяродзьдзі навідавоку. Не хацелася марнаваць час дзіцяці на непатрэбнае (праз год прыйшлося дайсьці аж да Міністэрства адукацыі, патрабуючы, каб для даччынога класу замянілі францускую мову на ангельскую — але мы такі дабіліся свайго).

Не было для мяне простым і пытаньне аб мове навучаньня. Я не лічу, што адназначна правільна робяць тыя бацькі, якія бяруць з сабой дзяцей на мітынгі. Дзіця, што з захапленьнем выгуквае разам з дарослымі “Луку на муку” і такое іншае, не выклікае ў мяне замілаваньня. Дарослы чалавек у стане супрацьстаяць тым псыхічным перагрузкам, якія нясе з сабой барацьба за нацыянальную годнасьць або за дэмакратыю. А дзіця, асабліва калі гэта дзяўчынка? Калі дарослыя ня ў стане зьмяніць грамадзтва так, як ім здаецца патрэбным, то ці варта ўцягваць у гэта дзяцей? А калі спробы дарослых так і застануцца марнымі? Тады што? Няхай дзеці нясуць у наступнае стагодзьдзе той самы комплекс нацыянальнай непаўнавартасьці, які зараз так актыўна пераадольваем мы? Або няхай стаюць Маратамі Казеямі нацыянальнага адраджэньня?

Няварта, на мой погляд, рабіць дзяцей закладнікамі ідэі. Дарослыя могуць і павінны рабіць дзеля аднаўленьня сваёй патаптанай нацыянальнай годнасьці і аднаўленьня справядлівасьці ўсё, што могуць — ад выданьня часопісаў да ўзброенай барацьбы, але гэта справа дарослых, а не дзяцей. Каб не рабіць памылак бацькоў, дзеці павінны быць вольныя ад ідэалёгіі.

Ці ня будзе навучаньне па-беларуску ў чыста расейскамоўным Менску спрыяць фармаваньню тых самых комплексаў, якія, як я думаю, уласьцівыя сёньня “сьвядомым беларусам”? Адказу на гэтае пытаньне я не знаходзіла, аж пакуль на іх не адказала само жыцьцё.

Як паступіць у першы клас?

Так сама складана, як ва ўнівэрсытэт. Прычым паступіць у школу з гарадзкім наборам прасьцей, чым у звычайную раённую, якая зь нейкіх прычынаў лічыцца прэстыжнай. Туды прымаюць усіх з раёну па “всеобучы”, а на вольныя месцы, якіх мала, тых дзяцей не з раёну, якія набяруць максымум балаў на іспытах (пра іспыты мова наперадзе), а таксама тых, чые бацькі, прыкладам, здольныя заасфальтаваць школьны двор або купіць новыя ўваходныя дзьверы.

Іспыты для паступленьня ў першы клас складаюцца зь дзьвюх частак: размова дзіцяці з псыхолягам і тэст на ўменьне чытаць, пісаць, лічыць, які праводзіць настаўнік.

Размовы з псыхолягам ня выклікалі ў мяне нічога, акрамя іроніі. Урэшце мы здавалі іспыты аж у трох школах (бо ніяк не маглі вызначыцца, куды аддаваць дзіця), і тэсты псыхоляга былі аднолькавыя (кшталту “знайдзі заканамернасьць”, “з кім зь дзяцей, што намаляваныя, ты хацеў бы сябраваць?”), а высновы былі зроблены надзіва розныя: ваша дзіця не зусім гатовае да школы, бо ня ўмее засяроджвацца; ваша дзіця гатова да школы і ўмее засяроджвацца; вашаму дзіцяці будзе нецікава ў школе, бо па ўзроўні яно перарасло тое, чаму іх будуць вучыць…

Тэсты на пісьменнасьць, якія падрыхтавала ўсё тое ж Міністэрства адукацыі, былі вельмі складанымі. Патрабавалася напісаць дыктоўку (на расейскай мове, на правільнае напісаньне безнаціскных галосных і “и” пасьля шыпячых), разабраць слова па складах і гуках, расказаць, чым зычныя адрозьніваюцца ад галосных, рашыць колькі задач і прыкладаў, скласьці задачу самастойна, прачытаць тэкст на час і г.д. Настаўнікі, атрымаўшы такі тэст, былі ў шоку, як прызнаваліся ў прыватных размовах, добра разумеючы, што нават самыя падрыхтаваныя дзеці зь ім ня справяцца. У некаторых школах наагул адмовіліся ад набору семігодак у класы трэцяй мадэлі, а ў некаторых пайшлі іншым шляхам: калі настаўнікі бачылі, што ў цэлым дзіця цікаўнае да вучобы і разумнае, набіралі дзяцей, нават калі тыя ня ведалі, што па-расейску пасьля “ш” трэба пісаць “и”…

Так лёс стукаецца ў дзьверы…

Сваячка, сама дасьведчаная настаўніца, пазваніла і сказала: “Я вось тут была ў 26-й школе-ліцэі, дык мне падалося, што там вучацца шчасьлівыя дзеці і працуюць шчасьлівыя настаўнікі… Праўда, гэта школа для таленавітых дзяцей, у каго ёсьць здольнасьці да маляваньня, яна пры Акадэміі мастацтваў, але ж, наколькі я памятаю, Поля таксама любіць маляваць? Падыдзіце туды зь яе малюнкамі”.

Мы падышлі. “Гэта наша дзіця”, — сказалі нам адразу. Калі Поля вельмі добра справілася з трыма турамі іспыту па “ізо”, мы таксама ўпэўніліся, што яна можа тут вучыцца.

На той час школа нам ужо вельмі падабалася: маленькая, па 1—2 класы ў паралелі, спакойная, у сталоўцы абрусы й сурвэткі на сталах… Беларускамоўная, прынамсі ў малодшых класах. Школа спадабалася і Полі, і яна заявіла, што вось тут і хоча вучыцца…

Там яна і вучыцца. Дзесяць хвілін ад парогу да парогу на машыне. Я ў свой час хадзіла ў школу за два кіломэтры лесам, а мой муж — у найбліжэйшую, за плотам. У наш клас возяць дзяцей і з Малінаўкі, і зь Серабранкі, і з Навінак. Усяго іх дваццаць два. Маладая настаўніца Вікторыя Мікалаеўна Валынчык называе дзяцей “дарагія мае крывасмокі”. “Знаеш, мама, калі Марта не магла рашыць задачку, а потым рашыла, то Вікторыя Мікалаеўна так абрадавалася, што яе пацалавала…” Мы пераглядаемся з мужам. “Знаеш, тата, я не разумею, чаму ўсе гавораць па тэлевізары, што іх любімы паэт — Пушкін. У мяне любімыя паэты Вера Вярба, Васіль Вітка і Рыгор Барадулін”. Мы зноў пераглядаемся. “А ці хочаш ты, Палюшок, зноў пасьля канікулаў у школу?” — “Хачу. У нас у сталовай па 11 тысяч прадаецца салат з капусты і жэле. Ты, мама, такіх ня робіш”.

Можна было б расказаць, як ішла вучоба ў першым класе, пра буквар, які разьлічаны на беларускамоўных вясковых дзяцей і дзе сустракаліся такія словы, што гарадзкія бацькі адшуквалі іх у пяцітомным слоўніку, пра знакамітыя “столяраўскія сшыткі”, пра падручнік беларускай мовы, які разам са сваімі героямі Кастусём, Алесяй і шпаком Янкам стаў любімай кніжкай Полі, але гэта будзе ўжо другая сага…