Dacki ŭzor dla biełaruskaj sielskaj haspadarki

Dackaja sielskaja haspadarka ŭtraja bolš efektyŭnaja za biełaruskuju. Choć klimat toj samy. Jak pieratvaryć Biełaruś u Daniju? Viarnucca da idejaŭ Pryščepava.

U 1920-ja hady siarod ekanamistaŭ BSSR była papularnaj ideja raźvićcia sielskaj haspadarki pavodle ŭzoru Danii. Tahačasny narkam ziemlarobstva Źmicier Pryščepaŭ navat kazaŭ: «Biełaruś u raźvićci sielskaj haspadarki musić stać Danijaj na ŭschodzie Eŭropy». Ale ŭ vieraśni 1929 h. Pryščepaŭ byŭ źniaty z pasady narodnaha kamisara ziemlarobstva pa abvinavačańni ŭ «pravym uchile», a masavaje stvareńnie kałhasaŭ pastaviła kryž na prajekcie biełaruskich ekanamistaŭ. Kali my chočam sapraŭdnaha adradžeńnia biełaruskaj vioski, samaja para viarnucca da «dackaha prajektu».

Kraina-bliźniatka

Pavodle klimatyčnych umoŭ Danija vielmi blizkaja da našaj krainy, Połacak i Kapenhahien lažać na adnoj šyracie. Značnaja kolkaść dackich ziamiel lažyć na marenach, sfarmavanych tym ža ledavikom, što pakinuŭ śled u Biełarusi. Tamu ŭ našych krainach padobnyja hlebavyja i landšaftnyja charaktarystyki, a sielskahaspadarčyja nadzieły Danii — znajomyja nam kavałki ziamli ad 3 da 30 ha, jakija lažać na schiłach. Choć klimat u skandynavaŭ bolš akijaničny, kolkaść siaredniehadavych apadkaŭ prykładna adnolkavaja — 650 mm, temperaturnyja pakazčyki roźniacca na adzin punkt, i byvajuć zaciažnyja pierachodnyja peryjady pamiž letam i zimoj. Amal adnolkavaja ŭ nas vaha sielskaha nasielnictva — 25% u Danii suprać 28% u Biełarusi. Ale ŭ Danii mienšy adsotak zaniatych u sielskaj haspadarcy 4% (u Biełarusi — 11%), i bolšaja ščylnaść nasielnictva (124 čałavieki na 1 km², suprać 48 u Biełarusi).

Dźvie darožańki

U pieršyja hady savieckaj ułady sielskaja haspadarka Biełarusi išła šlacham zachodnieeŭrapiejskich krain. Haspadarki, zasnavanyja da kalektyvizacyi, arhanizoŭvalisia na padstavie raspracavanaj biełaruskimi ekanamistami — A.Smolič, Ja.Kiślakoŭ, S.Ždanovič — teoryi arhanizacyi biełaruskaj sialanskaj haspadarki j kancepcyi raźvićcia «Biełaruś—Danija».

Za kałhasnym časam takija raźliki stali nikomu nie patrebnyja. Ličyłasia, što nijakija faktary nie pieraškodziać planavamu raźvićciu kałhasnych viosak: kali treba, buduć padviedzieny ŭsie darohi, vydzieleny ŭhnajeńni, znojdzieny rynki zbytu. Tak było, pokul savieckuju planavuju haspadarku nie napatkaŭ systemny kryzis. Adrazu vyśvietliłasia, što ŭ rynkavych umovach kałhasy isnavać nia mohuć, bo šmat jakija vioski znachodziacca daloka ad rynkaŭ zbytu, transpartnych mahistralaŭ i navat haradzkich pasiołkaŭ, jakija mahli b zabiaśpiečyć ich nieabchodnaj kaaperacyjnaj padtrymkaj. Takija vioski ŭ novych umovach akazalisia asudžanyja na vymirańnie. Hety vynik jašče da pačatku kalektyvizacyi pradkazvali biełaruskija ekanamisty Todar Platner i Haŭryła Harecki.

U Danii sielskaja haspadarka ŭvieś čas išła pa šlachu raźvićcia sialanskich haspadarak, jakija j siońnia ŭ svajoj bolšaści zastajucca drobnymi, — siaredni nadzieł ziamli składaje 50 ha, 90% majuć u svaim składzie adnaho-čatyroch pracaŭnikoŭ, faktyčna pracuje adna siamja. U adroźnieńnie ad Biełarusi ŭ skandynaŭskaj krainie adsutničajuć bujnyja žyviołahadoŭčyja kompleksy, a vytvorčaść viadziecca pieravažna na siamiejnych fermach.

Tam nie vajujuć z uradžajem

Siońnia Danija maje adnu z samych raźvitych sielskich haspadarak u śviecie. Kala 200 tys. čałaviek, zaniatych u sielhasvytvorčaści, vyrablajuć kolkaść pradukcyi, jakoj chapiła b na 16 młn čałaviek (nasielnictva Danii — 5,3 młn). Dźvie traciny sielhaspradukcyi ekspartujecca ŭ 160 krain. U sielskaj haspadarcy zadziejničana ŭ niekalki razoŭ mienš pracaŭnikoŭ, čym u Biełarusi, ale małaka ŭ ahulnaj vazie jany vyrablajuć stolki ž, a miasa — u čatyry razy bolš. Pry ŭtraja mienšaj płoščy zbožžavych ziernia ŭ Danii źbirajecca bolš za 9 młn t (ličba, na jakuju biełaruski ŭrad planuje vyjści nie raniej 2010 hodu). Pryčyna — va ŭradžajnaści, jakaja ŭ Danii amal pa ŭsich kulturach u 2—3 razy vyšejšaja, čym u nas. Pa zbožžy jana składaje kala 60 c/ha (u Biełarusi siaredniaja ŭradlivaść za apošnija 5 hadoŭ była 23,6 c/ha), pa bulbie — 410 c/ha (150 c/ha), pa cukrovym burakam — 565 c/ha (295 c/ha).

Śviniačy raj

Sielskaja haspadarka Danii maje vyrazny žyviołahadoŭčy ŭchił. Pa ŭzroŭni spažyvańnia śvininy na dušu nasielnictva Danija zajmaje pieršaje miesca ŭ śviecie. U krainie hadujecca 21 młn śviniej (u Biełarusi — 3,4 młn). Nia dziŭna, što pa ŭzroŭni spažyvańnia śvininy Danija zajmaje pieršaje miesca ŭ śviecie, pa eksparcie — 8-je (1,2 młn t).

Kraina — bujny eksparter masła j syru. Na adnu karovu ŭ Danii ŭ siarednim atrymlivajuć 7350 kh małaka (u Biełarusi ŭ siarednim za apošnija piać hadoŭ — 2765). U abiedźviuch krainach vyrablajecca adnolkavaja kolkaść małaka (4,7 młn t), ale ŭ Danii karoŭ utraja mieniej. Dla atrymańnia takich pakazčykaŭ vytvorčaści vykarystoŭvajecca 2,72 młn ha ziamielnaj płoščy (66% terytoryi krainy), u toj čas jak u Biełarusi zadziejničana 8,85 młn ha (44%), ź ich 7,4 młn ha znachodziacca pad kałhasna-saŭhasnymi paletkami.

Raźviančańnie steretypaŭ

Novaja prahrama adradžeńnia biełaruskaj vioski znoŭ robić staŭku na bujnuju sielhasvytvorčaść — byccam za savieckim časam jana była vysokaefektyŭnaja. Ale Biełaruś tolki ciapier dasiahnuła ŭradlivaści ziernia i bulby ŭzroŭniu Danii vaśmidziesiacihadovaj daŭniny. Pryčym siaredniaja ŭradlivaść pšanicy za apošnija piać hadoŭ u Biełarusi (25,6 c/ha) usio jašče była nižej uzroŭniu Danii 1923 hodu — 28,9 c/ha. Pryčym adstavańnie za hety čas nie skaraciłasia: uradlivaść pšanicy ŭ Biełarusi pa raniejšamu amal u 3 razy nižejšaja, čym u Danii. Pa bulbie, jakaja ličycca tradycyjnaj biełaruskaj kulturaj, adstavańnie navat vyrasła: kali 80 hadoŭ tamu ŭradlivaść bulby ŭ Biełarusi była nižejšaja, čym u Danii, u dva razy, to ciapier — amal u try razy.

Ahraharadki čakaje toj samy los, što napatkaŭ centralnyja kałhasnyja siadziby. Jak tolki spynicca finansavańnie z boku dziaržavy, skončycca i raźvićcio ahraharadkoŭ.

Padmurkam sučasnaj prahramy adradžeńnia vioski pavinna stać dziaržaŭnaja padtrymka adradžeńnia sialanskich haspadarak. Adrodziacca pryvatnyja haspadarki — uzdymiecca ŭ sielskaj miascovaści i žyćcio. Ale niedastatkova tolki dać fermeru kavałak ziamli i ekanamičnuju svabodu, čakajučy, što jon dasiahnie efektyŭnaści vytvorčaści, jak jaho zamiežny kaleha-fermer. Abaviazak ułady — choć pryblizna stvaryć fermeram tyja ŭmovy, jakija jany mieli pierad kalektyvizacyjaj.

Na pieršym etapie dziaržava pavinna stvaryć mechanizm vyhadnaha kredytavańnia takich haspadarak, dapamahać z nabyćciom nieabchodnaj techniki, arhanizavać ahradapamohu, pry patrebie ŭziaŭšy na siabie vydatki i dapamahajučy z ramontam techniki, dastaŭkaj tavaraŭ na rynak, panieści inšyja vydatki pa adnaŭleńni kaaperacyjnych suviaziaŭ u sielhasvytvorčaści. Nieabchodna stvaryć krytyčnuju masu fermerskich haspadarak. Na momant kalektyvizacyi naličvałasia zvyš 400 tys. chutaroŭ. Ale ŭ XX st. u Eŭropie nazirałasia tendencyja da ŭzbujnieńnia haspadarak i pamianšeńnia ich kolkaści. Tamu ciapier heta ličba budzie mienšaja. Naprykład, siońnia ŭ Danii pracuje 48 tys. fermeraŭ, jakija vałodajuć ziamielnaj płoščaj u 2,7 młn ha, a ŭ Biełarusi — 2,3 tys. haspadaroŭ, i vykarystoŭvajuć jany 148 tys. ha ziamli. Tamu krytyčnaj masaj dla Biełarusi budzie 100 tys. fermerskich haspadarak z vałodańniem ziamielnaj płoščaj kala 6 młn hiektaraŭ. U hetym vypadku fermery buduć sami zdolnyja naładzić i padtrymlivać nieabchodnyja kaaperacyjnyja suviazi. I tady pačniecca druhi etap, kali dziaržava zmoža adyści i zasiarodzicca na pytańniach padtrymki ekanamičnaj stabilnaści, svabody haspadarańnia i kankurencyi, abarony pryvatnaj ułasnaści.

Zamiest padtrymki stratnych kałhasaŭ i halinovych prajektaŭ, dziaržaŭnyja srodki pavinny vydzialacca fermeram na realizacyju kankretnych biznes-planaŭ. Kali b 6 młrd dalaraŭ raźmierkavać na 100 tys. fermeraŭ, to 60 tys. dalaraŭ na adnaho fermera stała b dla mnohich istotnaj padtrymkaj.

Novaja «pryščepaŭščyna»

Ahrarnuju palityku, jakuju pravodziŭ narkamziem Źmicier Pryščepaŭ, nazyvali «pryščepaŭščynaj». Narkam ličyŭ, što likvidavać viekavuju adstałaść biełaruskaj sielskaj haspadarki ad Danii i inšych zachodnieeŭrapiejskich krain možna, tolki kali zapazyčyć, inšymi słovami, pryščapić joj prahresiŭnyja metady i technalohii haspadarańnia. Pryščepaŭ nia zmoh realizavać idei. U lipieni 1930 h. jaho aryštavali pa spravie «Sajuzu vyzvaleńnia Biełarusi» i asudzili na dziesiać hadoŭ lahieraŭ, vysłaŭšy na budaŭnictva Biełamorkanału. U 1939 h. prysud pierahledzeli, i byłoha narkama Stałypina pryhavaryli da vyšejšaj miery pakarańnia. Rasstralać nie paśpieli, Pryščepaŭ pamior u turemnaj bolnicy ŭ Miensku.

Siońnia pierachod sielskaj haspadarki da rynkavych umoŭ jość adlustravańniem jaje advarotnaj transfarmacyi — ad rynku da planu — u 1920-ja. Tamu niama patreby ŭ niejkim asablivym tearetyčnym abhruntavańni hetaha pracesu. Dastatkova spałučyć kancepcyju «Biełaruś—Danija» i raspracavanuju raniej teoryju arhanizacyi sialanskaj haspadarki.

Pierad dziaržavaj staić zadača sfarmavać sielskuju haspadarku, padmurkam jakoj buduć fermery, i pryščapić joj tyja nieabchodnyja instytucyjanalnyja elementy, jakija dazvolać tryvała atrymlivać rentu ź ziamli. Heta dapamoža pazbavicca ad efektu «nieprestyžnaści pražyvańnia ŭ sielskaj miascovaści», dasiahnuć bolš raŭnamiernaha razhrupavańnia nasielnictva i dachodaŭ pa terytoryi ŭsioj krainy, što z časam dazvolić pieratvaryć Biełaruś u Daniju.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0