«Razahnać darmajedaŭ! Addać ludziam ziamlu!» Traktaryst z Chojnikaŭ, jaki ciapier žyvie ŭ Łatvii, paraŭnaŭ sielskuju haspadarku tam i ŭ nas
Miechanizatar z Chojnickaha rajona Jaŭhien Vasilkoŭ u 2020 hodzie aktyŭna vykazvaŭsia suprać biełaruskaj ułady. Paśla zatrymańniaŭ jon razam ź siamjoj vyjechaŭ u Łatviju i paprasiŭ palityčnaha prytułku. Amal piać hadoŭ biełarus pracuje tam pa śpiecyjalnaści i šmat razvažaje, jak biełaruskaja sielskaja haspadarka adroźnivajecca ad łatvijskaj. Svaimi dumkami jon padzialiŭsia z «Našaj Nivaj».
«Tut u ludziej svaja ziamla»
Ciapier Jaŭhien Vasilkoŭ žyvie ŭ pryharadzie Ryhi. Pieršy čas u Łatvii jon razam ź siamjoj — žonkaj i dźviuma dačkami — zdymaŭ kvateru. Ciapier starejšaja dačka vychodzić zamuž i ŭžo žyvie ŭ Dźvinsku (Daŭhaŭpiłsie), a sam jon z reštaj siamji pierabralisia ŭ pryvatny dom — pastavili na ŭčastku navat parniki i łaźniu.
Žonka Jaŭhiena raniej pracavała na zavodzie, a ciapier uładkavałasia ŭ kramu prybiralščycaj. Sam biełarus pracuje pa śpiecyjalnaści — miechanizataram. Kožny dzień a vośmaj ranicy jon na traktary vyjazdžaje apracoŭvać pali klijentaŭ.
Praca mužčynu daspadoby, asabliva tym, što ŭ jaho niama «lišnich načalnikaŭ», tolki adzin kiraŭnik. Da taho ž na traktary jon šmat jeździć pa Łatvii i naziraje, jak tam uładkavana žyćcio i sielskaja haspadarka. Jaje jon šmat paraŭnoŭvaje ź biełaruskaj, jakaja značna bolš centralizavanaja. U łatvijskaj haspadarcy asnova — pryvatnaja ŭłasnaść, kaža Jaŭhien.
«Tut u ludziej svaja ziamla. Jon jaje nabyŭ ci jana jamu ŭ spadčynu zastałasia. Ja ciapier (padčas razmovy — NN) siadžu ŭ traktary, rablu na ŭčastku: u čałavieka hiektar ziamli, jaho asabisty. Ciapier jaho raspracoŭvaje. Jon pabuduje sabie dom tut, budzie kasić traŭku niejkuju, jaho dzieci buduć žyć tut. Usio jahonaje tut. Tut dumajuć pra budučaje pakaleńnie», — razvažaje Jaŭhien.
«Kali štości niezapatrabavanaje, hetym pierastajuć zajmacca»
U biełaruskich saŭhasach Jaŭhien adčuvaŭ, što jaho časta prymušali rabić biazhłuzduju pracu: naprykład, vychodzić u pole ŭ doždž, kali traktar pačynaŭ hraznuć u bałocie. Treba było b padychodzić da spraŭ u sielskaj haspadarcy bolš indyvidualna, ličyć miechanizatar.
«Tut bolš hibkaja sistema. Kali štości niezapatrabavanaje, hetym pierastajuć zajmacca — pačynajuć čymści inšym. A ŭ nas ža nie raście, a buduć sadzić. Tut jon pahladzieŭ: u hetym hodzie dobryja ceny na raps buduć. Jany pasiejuć raps, źbiaruć uradžaj i pradaduć. Tut raźličana na vyhadu, na prybytak.
I minimum rabočych, minimum. Usio miechanizavana, minimum zadziejničana ŭ łancužku ludziej. Niama tut niejkich ekanamistaŭ, buchhałtaraŭ, miechanikaŭ, inžynieraŭ. Sam sabie dyrektar, sam sabie načalnik. Mienš pasiarednikaŭ. Niama darmajedaŭ takich. I pracujuć, u asnoŭnym, pa hadzinnaj apłacie».
«Žyć stała praściej»
Za čatyry hady ŭ Łatvii Jaŭhien zmoh abžycca ŭsim, što ŭ jaho było nabyta ŭ Biełarusi za 40 hadoŭ. Dva razy pamianiaŭ mašynu, nabyŭ aŭto dla dački i dom-pryčep na kalosach dla siabie, kab vandravać z načoŭkami. Napracavaŭ na ladoŭniu, televizar i inšuju patrebnuju techniku.
Materyjalnyja kaštoŭnaści, zaŭvažaje Jaŭhien, nie takija važnyja ŭ Łatvii.
«Ja ŭ Biełarusi, pracujučy traktarystam, takoje sabie dazvolić nie moh. Kab za čatyry hady dźvie mašyny źmianić, pryjšłosia b jechać u Maskvu na budoŭlu. (…) Žyć stała praściej. Hrošaj, kaniečnie, nie chapaje. Prosta jość mahčymaść zarabić. Kali chočaš bolš hrošaj, bolš pracuj. Nichto nie zabaraniaje».
Padpracoŭki ŭ Łatvii — narmalnaja sprava, tłumačyć biełarus. Takoha ŭ jaho nie było ŭ Biełarusi, dzie aficyjna ŭładkavacca na druhuju pracu było składana. U susiedniaj krainie možna brać choć pa piać padpracovak: «A kali budzieš lažać cycki miać, to, viadoma, ničoha i nie budzie».
Nie ŭdałosia Jaŭhienu pakul kupić tolki svoj dom, ale i ŭ Biełarusi siamja žyła na saŭhasnym učastku z pažyćciovaj arendaj, jakaja zaležała ad pracy Jaŭhiena.
«Ja tam 40 hadoŭ pražyŭ, u mianie ž tam niama ni kavałka ziamli. A mnie pisali kamientary, pamiataju: «Žeńka, ty ž radzimu pradaŭ, jak tabie tam śpicca?». A što ja pradaŭ? Što ja moh pradać?»
U svaim haradku siamja Vasilkovych lubić adpačyvać — tam časta ładziać kancerty, pryjazdžaje cyrk. Možna pajeści ŭ kaviarni ci arandavać siadzibu razam sa znajomymi i rabić šašłyki. Na dzień naradžeńnia žonki Jaŭhien zakazvaŭ da chaty mabilnuju saŭnu.
«Była zvyčajnaja staraja vadakačka. Troški hrošaj, troški žadańnia — i atrymaŭsia pryhožy art-abjekt, kulturny. Łaziać spartsmieny. Heta ž čas pravodziać ludzi, adpačyvajuć. Boža moj! Skažycie, niaŭžo ŭ nas u Chojnikach nielha takoje zrabić?» — pytajecca Jaŭhien u adnym sa svaich videa.
Kaža, u jaho rodnych Chojnikach žyło pryblizna stolki ž ludziej, ale tam była «adna šaŭrma, adzin restaran, adna haścinica». Takoha vybaru dla zabaŭ na volny čas nie było.
«Heta ž samaje śviatoje dla bulbaša, a bulby niama»
Miechanizatar usio jašče pilna sočyć za biełaruskimi navinami, abmiarkoŭvaje ich ź siabrami. Na niastaču bulby ŭ biełaruskich kramach jon reahuje vielmi emacyjanalna.
«Heta ž śmiech i hrech, takija haspadary, što dažylisia — bulby niama. Heta ž nonsens, heta kamu skazać?! — kaža Jaŭhien i zaŭvažaje, što rehularna bačyć ad znajomych ceny na harodninu ŭ krainie. — Dakiravacca! Heta ž samaje śviatoje dla bulbaša, a bulby niama. Heta śmiech».
Kaža, u łatvijskich kramach zaŭsiody jość bulba, ale ŭ hetym hodzie siamja navat vyrašyła dla cikavaści pasadzić svaju. Kaštuje ŭ susiedniaj krainie jana 40 centaŭ za kiło (kala 1,5 rubla).
«Nie viedaju, što moža być, kali ŭžo dazvolili navat ź Jeŭropy zakuplać bulbu, kapustu — heta ž śmiech».
Doma ŭ siamji zaŭsiody lažać nabytyja ŭ kramie ahurok, tamat, cybula — jany vielmi tannyja i «parycca nie treba». Darahoje ŭ Łatvii paliva dla mašyny, jak i ahułam enierharesursy.
«U horadzie ludzi vitajucca, kali ŭ supiermarkiet zachodziš»
U Łatvii Jaŭhien praciahvaje zdymać videa i raspaviadać pra svaju pracu. Niaredka da jaho źviartajucca miascovyja vytvorcy pa rekłamu svajoj techniki — tady zdymajuć pryhožyja videa traktara z vyšyni. U horadzie biełarusa paznajuć, kažuć, što bačyli jaho kanał.
«Heta nie ličycca čymści asablivym. Tut całkam narmalna niešta zdymać, pakazvać, rabić. Tut nichto hetaha nie saromiejecca. Ja ŭ Biełarusi niešta zdymaŭ pra rabotu i mnie prylatała pastajanna. Sprabavali ŭsio heta zabaranić. A tut narmalna — naadvarot, rekłama», — tłumačyć Jaŭhien.
Pasiabravać jamu ŭdałosia jak ź miascovymi biełarusami, tak i z łatyšami — starejšaje pakaleńnie dobra razmaŭlaje pa-rusku.
«Zdajecca, što daŭno tut žyvieš. Tolki čatyry hady, a ŭžo zdajecca, što ŭsich viedaješ. Užo ŭ horadzie ludzi vitajucca, kali ŭ supiermarkiet zachodziš».
Vyvučać łatyšskuju movu ŭ Jaŭhiena nie ŭdajecca. Na piaty hod jon jašče nie moža razmaŭlać, bo maje vielmi mała praktyki. Bolš skazać moža žonka, što pracavała ź ludźmi na zavodzie i ŭ kramie, — jana moža i niejkija dakumienty aformić, i ŭ administracyju horada schadzić, i zrabić chatniaje zadańnie z małodšaj dačkoj.
«A ja siadžu sutkami ŭ traktary adzin. Z busłami ja chiba vyvuču hetu movu? Nie asabliva. Tut usie pa-rusku razumiejuć vydatna, maładyja tolki što časam nie viedajuć», — kaža jon.
«Usie daŭno pavydalali telefony i paadpisvalisia»
Rodnaja vioska ŭ Chojnickim rajonie Biełarusi jamu śnicca. Ale kantaktaŭ z byłymi siabrami tam jon amal nie padtrymlivaje — šmat chto pavydalaŭ jahony kantakt, a kali i piša, to praz žonku ci zusim inšych ludziej.
«Tamu što ja taki elemient, što sa mnoj lepiej u taki čas nie razmaŭlać. Usie daŭno pavydalali telefony i paadpisvalisia. Ja ich cudoŭna razumieju. Što zrobiš? U paraŭnańni z Ukrainaj užo nie strašna. Časam, tak, ciažkavata: maci ŭzimku pamierła, i ja nie źjeździŭ», — kaža biełarus.
Kab niešta ŭ rodnaj krainie, u biełaruskaj haspadarcy, chutčej źmianiłasia, treba, kab ludziam addali ziamlu, ličyć Jaŭhien.
«Pieršaje — razahnać darmajedaŭ. Usie hetyja sielsaviety, rajvykankamy… Addać ludziam ziamlu. Pakul čałaviek nie budzie haspadarom na ziamli svajoj…».
Pra toje, što vykazvaŭsia suprać ułady ŭ 2020 hodzie, Jaŭhien nie škaduje.
«U mianie nad łožkam ściah visić (bieł-čyrvona-bieły — NN) — ja svajo pierakanańnie nie źmianiu».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
Mo tamu, što nie brudzić rasiejščynaj vakoł siabie, pačniem z taho?