Юлія Андрэева. Разьвітаньне з Радзімай

 Разьвітаньне з Радзімай

21 тыдзень на першым месцы ў гіт-парадзе Радыё Рокс

Песьня Вэранікі Кругловай з альбому “Я нарадзіўся тут” на вершы Сержука Сокалава-Воюша і музыку Палянэзу Агінскага пабіла ўсе рэкорды папулярнасьці. Яна трымаецца на першым месцы штотыднёвага гіт-параду Радыё Рокс 21 тыдзень запар, фактычна з Новага году. Сьледам за Палянэзам – спачатку на крок, потым на пяць крокаў ззаду – ішла песьня “Я нарадзіўся тут” з таго ж альбому. Але ўрэшце ня вытрымала націску новых песень і адстала.

“Разьвітаньне з Радзімай” – самы папулярны твор беларускае музыкі. Промні ягонае славы асьвятлялі ўсё, чаго краналіся. Беларускія кінэматаграфісты ў 1971 г. зьнялі дзіцячы ваенна-прыгодніцкі фільм “Палянэз Агінскага”, які сабраў 22,2 мільёны гледачоў і трапіў ува ўсесаюзныя лідэры кінапракату. Дый “Попел і алмаз” Анджэя Вайды, напэўна, не крануў бы так сэрцаў людзей у розных краінах сьвету, калі б не мэлёдыя Палянэзу.

А колькі кніжак было напісана пра Палянэз і пра ягонага аўтара! Там падрабязна распавядалася, як Міхал Клеафас Агінскі ў Слоніме (у маёнтку свайго стрыечнага дзядзькі Міхала Казіміра Агінскага) пісаў палянэз, а на двары грукаталі расейскія гарматы. Граф Агінскі пражыў жыцьцё, як у авантурным рамане. У 20 гадоў – пасол Сойму Рэчы Паспалітай. У 24 – польскі амбасадар у Англіі ды Нідэрляндах. Напярэдадні паўстаньня Касьцюшкі – скарбнік (то бок міністар фінансаў) Вялікага Княства. Пазьней – удзельнік паўстанцкага ўраду. Выгнаньнік. Нейкі час жыў у Канстантынопалі ў якасьці эмісара польскай эміграцыі. У 1802 г., пасьля таго, як цар абвясьціў амністыю, граф Агінскі вярнуўся на радзіму і асеў у сваім маёнтку ў Залесьсі пад Смургонямі. Неўзабаве ён ізноў апынаецца ў коле “вялікай палітыкі” – цяпер ужо ў Санкт-Пецярбургу. 20 гадоў ён быў сэнатарам Расейскай імпэрыі і дарадцам Аляксандра I. Увесь гэты час ён дарэмна дабіваўся адраджэньня літоўскай дзяржаўнасьці. Цар нават абяцаў увесьці на нашых землях экспэрымэнтальную канстытуцыю… Аднак усё скончылася ганеньнямі на масонаў, якія раней пачуваліся ў Імпэрыі ўтульна. Граф Агінскі, як і пераважная большасьць літоўскіх магнатаў, займаў высокую ступень у масонскай гіерархіі. З гэтае прычыны ён мусіў зьехаць за мяжу і апошнія 10 гадоў пражыў у Флярэнцыі.

Сама назва Палянэзу – “Разьвітаньне з Радзімай” – прыдуманая ўдзячнымі нашчадкамі. І знаёмая ўсім мэлёдыя – апрацоўка, зробленая Дзьмітрыем Рогаль-Лявіцкім (1898—1962), прафэсарам Маскоўскай кансэрваторыі, аўтарам некалькіх дапаможнікаў па аркестроўцы і фактычным аўтарам опэры “Тарас Бульба” Салаўёва-Сядога і яшчэ многіх твораў, прыпісваных буйным чыноўнікам, што кепска валодалі кампазытарскім рамяством. Славуты Палянэз ён апрацаваў, крыху падладзіўшы пад салённыя густы папярэдняга, XIX ст. Рогаль-Лявіцкі быў зачараваны Палянэзам з-за сваіх каранёў. Прафэсар нарадзіўся ў іркуцкіх рудніках, куды ягоных бацькоў адправілі пасьля паўстаньня 1863 г. Сапраўдная музыка Агінскага вядомая толькі спэцыялістам-музыказнаўцам. У аўтарскім варыянце Палянэз гучыць яшчэ больш гарманічна ды вытанчана. Варыянт Рогаль-Лявіцкага моцна спрошчаны.

Ідэя напісаць словы да Палянэзу ўзьнікла яшчэ гадоў 18 таму, калі ў часе сяброўскае гулянкі Сяржук Сокалаў-Воюш зімправізаваў амаль цэлы куплет. Тая імправізацыя сканчалася словамі “гукі скрыпкі”, да чаго цяжка было адшукаць адпаведную рыфму. Усе гэтыя гады Сокалаў-Воюш працаваў над тэкстам Палянэзу, шукаючы гэтую ды іншыя рыфмы.

Кажуць, у ягонай кватэры ў Празе велічэзны стос чарнавікоў “Палянэзу” займае цэлую шуфляду ў пісьмовым стале, але да “скрыпкі” рыфмы не адшукаў.

Толькі калі прад’юсэр альбому “Я нарадзіўся тут” Алесь Суша летась зьвярнуўся да Воюша з просьбай перадаць тэкст вершу, напісанага пад музыку палянэзу, верш стварыўся. Нарадзіўся тэкст. А разам з тэкстам – песьня, якая сьціскае сэрца салодкім болем каханьня і пякучай пяшчоты.

Палянэз — не найлепшая песьня альбому “Я нарадзіўся тут”. Яе часта круцілі на радыё, а лепшыя за яе — не праходзілі цэнзуры з прычыны сваёй “нацыянальна-палітычнае недабранадзейнасьці”. Фэнамэнальны слухацкі посьпех “Разьвітаньня з Радзімай” падважвае стэрэатыпы аб тым, “якое мовы хоча народ”. Беларускамоўныя Радыё Рокс амаль ня слухаюць. Гэта тыя, хто гаворыць па-расейску, журацца аб сваёй Радзіме і галасуюць за песьню Кругловай… Мільёны зрусіфікаваных беларусаў сёньня перажываюць трагедыю разьвітаньня з самым дарагім для сэрца. Геній прад’юсэра Сушы, паэта Воюша і сьпявачкі Кругловай – у тым, што яны адчулі гэты нэрв часу.

Сэрца трымціць пры апошніх гуках Палянэзу, і марыцца як найхутчэй адчуць каварны камяк у горле ад пераможнай энэргіі, якою прасякнуты іншы твор з альбому “Я нарадзіўся тут” – марш на словы Арсеньневай “Беларусь, Беларусь залатая, За цябе, за цябе мы ідзём”.

Юлія Андрэева

Сяржук Сокалаў-Воюш

Разьвітаньне з Радзімай