Lehiendarnaja žurnalistka Luboŭ Łuniova raskazała pra Viktara Łukašenku i adnakurśnikaŭ, stvareńnie «Viasny» i palityčny bamond
Žurnalistka aśviatlała amal usie akcyi pratestu i dakumientavała pieršyja represii ŭ Biełarusi jašče ŭ 1990-ja — spačatku dla «Radyjo Svaboda» i «Narodnaj voli», a paśla i dla «Biełsata».
Luboŭ Łuniova — adna z samych paznavalnych biełaruskich reparciorak. Jana aśviatlała ŭsie pratesnyja akcyi ź siaredziny 90-ch, była śviedkaj taho, jak u Biełarusi ŭstaloŭvałasia dyktatura i farmavałasia apazicyja. Jana skončyła histfak BDU, dzie paśla vykładała, pracavała ŭ Instytucie matematyki Akademii navuk, razam z Nobieleŭskim łaŭreatam Alesiem Bialackim stvarała pravaabarončy centr «Viasna», była žurnalistkaj «Radyjo Svaboda», a ciapier pracuje na «Biełsacie».
U hutarcy z «Našaj Nivaj» Luboŭ Łuniova raskazała, jak apynułasia ŭ Kramatorsku ŭ pačatku poŭnamaštabnaj vajny, jak daryła kvietki Piatru Mašeravu, chto z palitykaŭ joj impanuje i ci nie škaduje, što ciapier žyvie adna.
«Da 1995 hoda ja nie ŭjaŭlała, dzie jaki RUUS znachodzicca»
«Naša Niva»: Vy śviedka padziej, jak u Biełarusi pastupova ŭkaraniałasia dyktatura. Jakija vašy pieršyja ŭspaminy pra heta?
Luboŭ Łuniova: Adbyŭsia refierendum 1995-ha. Niechta prybieh na kafiedru i skazaŭ, što sabralisia našy studenty kala Administracyi prezidenta. Pajšła tudy. I što ž ja ŭbačyła? Maładyja ludzi chadzili łancužkom vakoł budynka administracyi z rukami za hałavoj jak aryštanty. Pierfomans skončyŭsia tym, što na budynku prybiralni Kupałaŭskaha teatra vyviesili ściah BSSR i padpalili jaho. Tut padjechaŭ aŭtobus, ź jaho vyskačyli niejkija bandyty, pačali chapać ludziej, bić ich dubinkami, zakidvać u toj aŭtobus.
Ja była ŭzrušana. Niechta ź minakoŭ kryčaŭ: «Milicyja! Vykličcie chto-niebudź milicyju! Bandyty źbivajuć ludziej!». Raptam źjaviŭsia niejki milicejski aficer i skazaŭ, što hetyja chulihany i jość milicyja. Narod patrabavaŭ adpuścić studentaŭ, ale jon skazaŭ: «Dyk jany ž spalili dziaržaŭny ściah! Ciapier ich pasadziać».
Studentam tady pašancavała, što ściah byŭ BSSR. Prosta novyja jašče nie zavieźli ŭ kramy. Ale toje, što voś hetyja z vyhladu bandyty ŭ trenikach i majkach źjaŭlajucca milicyjanierami, dla mianie było niepryjemnym adkryćciom. Voś tak padziei pačali zakranać majo žyćcio. Ja tady dała kamientar «Radyjo Svaboda» ab tym, što adbyłosia.
«NN»: Kažuć, što ŭ vas byli suviazi ŭ milicyi. Heta praŭda?
ŁŁ: Da 1995 hoda ja nie ŭjaŭlała, dzie jaki RAUS znachodzicca. Napieradzie byŭ fatalny, nasyčany padziejami, 1996-ty. Voś tady ja ŭbačyła i AMAP, i śpiecnaz, i prosta supracoŭnikaŭ z RAUS. Pastupova pašyrałasia dla mianie hieahrafija RAUS u Miensku, bo zatrymlivali studentaŭ, maich znajomych, siabroŭ, ich svajakoŭ. Nikoli takoha ŭ krainie nie było i pryśnicca nie mahło. Dyk i milicyjaniery z takim sutyknulisia ŭpieršyniu. Nastupiła epocha supraćstajańnia. Nie ŭsie jašče razumieli, što heta budzie supraćstajańnie na doŭhija hady z toj samaj kramloŭskaj uładaj, ad jakoj my dumali, što pazbavilisia nazaŭždy. Dyk jašče i «savieckija mazhi» pavinny byli evalucyjanavać.
Svaboda słova pratrymałasia niadoŭha. Kab źbić chvalu vuličnych pratestaŭ, źjaviŭsia Dekret №5, i ŭžo kamuści spatrebilisia advakaty. Nieabchodny byŭ i pravavy likbiez. Miescam, dzie kipieła žyćcio, była Uprava BNF. Na niekatorych schodach ja infarmavała, jak siabie pavodzić padčas zatrymańnia ci na dopycie. Žurnalistam razdała numary telefonaŭ advakataŭ, jakija treba było vyvučyć na vypadak zatrymańnia. Stali prychodzić ludzi na Upravu sa svaimi prablemami. Navat listy ad «śmiarotnikaŭ» prynosili. Usim patrebna była dapamoha. Tady možna było spakojna pryjści ŭ milicyju ci ŭ prakuraturu, patelefanavać lubomu načalniku. Tak što suviaziaŭ nikoli nie było, ale padčas znosinaŭ pašyrałasia koła znajomych milicyjantaŭ.
«Lepš za ŭsio siadzieć u IČU na Dabramyślenskim, bo tam dajuć piure, katletu i navat kampot»
«NN»: Čamu syšli z histfaku?
ŁŁ: Farmalna ŭ mianie skončyŭsia termin dziejańnia kantraktu. Usio heta adbyłosia nieŭzabavie paśla taho, jak rektaram pryjšoŭ, jak jon sam siabie tady nazvaŭ, «čałaviek prezidenta», Alaksandr Kazulin. Voś tady na fakultetach zapracavali stukačy. Miarkuju, što nie bieź ich dapamohi rychtavalisia śpisy niełajalnych da ŭłady supracoŭnikaŭ. Bo studentaŭ BDU było šmat siarod udzielnikaŭ akcyj. Dekanam było skazana, kab pravodzili «prafiłaktyčnuju» pracu. U kaho złoviać studentaŭ na akcyi, buduć prablemy.
Ich tady šmat zatrymlivali. Niekatoryja navat prymudrylisia pabyvać na sutkach u roznych miescach i na pierapynkach abmiarkoŭvali, dzie jakija ŭmovy. Zapomniŭsia chłopiec ź mižnarodnych adnosin, jaki ź viedańniem spravy kazaŭ, što lepš za ŭsio siadzieć u IČU na Dabramyślenskim, bo tam dajuć piure, katletu i navat kampot. Hetych batanikaŭ nie biantežyŭ sam fakt taho, što ich, jak niejkich marhinałaŭ, adpraŭlali na sutki. Šmat chto dumaŭ, što voś-voś nastupiać pieramieny i ŭsprymali aryšty jak pryhody. Tady ž tam vučyŭsia i Viktar Łukašenka, i jamu davodziłasia čuć razmovy adnakurśnikaŭ.
«NN»: Jak jon reahavaŭ na heta?
ŁŁ: Nie bačyła, kab jon na kahości kinuŭsia.
Niejak na pierakury kala hanka jon stajaŭ sa svaim tavaryšam. I viadoma, nie moh nie čuć apoviedy inšych rabiat ab tym, jak u čarhovy raz ich razhaniali. Dyk i jašče ž śmiajalisia z čarhovych vykazvańniaŭ Łukašenki.
Pry ŭsim pry tym, ja dumaju, što luboje dzicia nie moža zastavacca abyjakavym, kali čužyja ludzi niehatyŭna adhukajucca ab jaho baćku. Tym bolš adnahodki. Jakija b ni byli adnosiny z samim baćkam, kali niama padstaŭ pavažać jaho i hanarycca im, to adna sprava, kali pra heta viedajuć tolki svajaki i blizkija znajomyja, a inšaja — kali heta vychodzić daloka za ramki. Dumaju, što heta nie mahło nie pakinuć adbitak u jahonaj dušy.
«Pieršaje pamiaškańnie «Viasny» było tam, dzie raniej mieściŭsia ofis Juryja Zacharanki»
«NN»: Ludzi starejšaha pakaleńnia kažuć, što vy stvarali «Viasnu» i što jana asacyjavałasia z vašym imiem. Heta tak?
ŁŁ: U adzin ź viečaroŭ padčas pryjomu ludziej va Upravie BNF da mianie padyšoŭ Aleś Bialacki. Skazaŭ, što chacieŭ by pracavać sa mnoju. Jon šukaje pamiaškańnie pad ofis, i ź im jašče paru čałaviek jość. Skazaŭ, što tam mnie budzie zručniej prymać ludziej. Ja ŭzradavałasia, što ŭ mianie źjaviŭsia pamahaty.
Vyjšaŭ numar haziety «Svaboda» ab stvareńni pravaabarončaha centru, i tam byŭ paznačany moj chatni telefon. Ujaŭlajecie, što pačałosia paśla hetaha i dniom, i nočču ŭ mianie doma? Telefanavali mamy, što syna zatrymali za hrafici, chtości, što jaho trymajuć u dziažurcy, chtości płakaŭ, chtości patrabavaŭ nieadkładna ŭ hetuju chvilinu advakata.
Ofis — heta dvuchpakajovaja chruščoŭka na Daraševiča. Tam raniej byŭ ofis Juryja Zacharanki. Treba było kožnaha vysłuchać i pamahčy. Pastupova źjaŭlałasia ŭsio bolš spraŭ, tamu zaviała peŭnyja papki pad kožnuju asobnuju katehoryju: kryminalnyja, hramadzianskija, «śmiarotniki», administracyjnyja i inšyja. Praca stała na rejki, i sprava išła na ład. ŚMI źviartalisia pa kamientaryi. I voś u adzin viečar ja vyjšła z ofisa i bolš nie viarnułasia. Mnie tady prapanoŭvali niekatoryja palityki zładzić pres-kanfierencyju z hetaj nahody. Pakolki Bialacki zaraz u kałonii, to kazać pra tyja abstaviny siońnia nieetyčna ŭ adnosinach da jaho. Voś vyjdzie — i skažu.
«NN»: Kudy vy syšli z «Viasny»?
ŁŁ: U nikudy. Ale nieŭzabavie Žanna Litvina, tahačasnaja kiraŭnica biuro «Radyjo Svaboda», zaprasiła mianie na pracu. I pracavała ja cełych 15 hadoŭ, pakul MZS nie pazbaviła mianie akredytacyi. Nie było nivodnaj akcyi, jakuju b ja nie aśviatlała. A sudy? A milicyja? A prakuratura? A hramadskija arhanizacyi? A Akreścina? A kolki jašče ŭsiaho?
«U 2020-m mnie ŭpieršyniu pryjšłosia padčas napadaŭ siłavikoŭ adychodzić razam z demanstrantami»
«NN»: U toj čas padraździaleńni milicyi niečym adroźnivalisia adno ad adnaho? Zvyčajna padčas razhonaŭ navidavoku AMAP. Raniej jon byŭ na ŭsich kadrach chapuna, i śviedki ŭ sudach byli amapaŭcy.
ŁŁ: AMAP i stvaraŭsia dla taho, kab jaho vykarystoŭvać suprać cyvilnaha nasielnictva. Paśla padziej u Tbilisi, kali stolki ludziej zabili sapiornymi łapatkami, uładam stała zrazumieła, što patrebny takija padraździaleńni. Darečy, Biełaruś była adna ź pieršych respublik, u jakoj jaho stvaryli. Načalstva jašče paśpieła niejkuju bazavuju padrychtoŭku prajści navat u Šviecyi.
Tady kadry razhonaŭ demanstracyj u Minsku pakazvali ŭ suśvietnych ŚMI. I voś, kab nie było žorstkich malunačkaŭ, amapaŭcy byli papiaredžanyja, kab pry žurnalistach nie było scen hvałtu. Tamu pabačyŭšy kamiery jany časta spyniali kahości brutalna ciahnuć ci źbivać dubinkaj. Ale nie tak časta heta im udavałasia.
Našmat horš było, kali suprać demanstrantaŭ išli vajskoŭcy z čaści na Majakoŭskaha ci śpiecnaz pad kamandavańniem Paŭličenki. Hetych zadziejničali, kali byli samyja masavyja akcyi. Paŭličenka lubiŭ paziorstva i śpiecefiekty. Na praśpiekcie Dziaržynskaha ŭ 2006-ym jon skamandavaŭ: «Napierad, na voraha!». I pajšli ŭ chod šumavyja hranaty.
Ludziej tady vielmi mocna źbivali. Ja bačyła chłopca, jaki prosta loh na praśpiekcie, vidać, spadziejučysia, što heta spynić nastup. Ale śpiecnazaŭcy pajšli pa im. Niekatoryja šturchali nahami jaho hałavu i pa tym, jak hetaja hałava boŭtałasia ad udaraŭ, a cieła było nieruchomym, ja zrazumieła, što čałaviek biez prytomnaści. Ci zastaŭsia jon u žyvych? A inšyja ludzi, jakija zastalisia lažać nieruchoma? Va ŭsiakim razie my da hetaha času nie viedajem ich los. Tak dziejničali śpiecnazaŭcy.
«NN»: Jak ža zdaryłasia, što praz 20 hadoŭ heta ŭžo staŭ nie toj AMAP?
ŁŁ: Kali prychodzić novaje kamandavańnie, kali zakančvajecca dyscyplina i «ŭ krainie nie da zakonaŭ», to ŭsio moža dehradavać vielmi chutka. Chtości pytajecca: «Niaŭžo ŭsie hetyja źvierstvy rabili biełarusy?». A chto ž jašče?
Kali z čałavieka vyłazić źvier, to nacyjanalnaść nie maje nijakaha značeńnia. Historyja viedaje mnostva prykładaŭ, kali pradstaŭniki «kulturnaj» nacyi ździajśniali takija złačynstvy suprać čałaviečnaści, što papuasy-kanibały pobač ź imi byli prosta dzieci. U 2020-m mnie ŭpieršyniu pryjšłosia padčas napadaŭ siłavikoŭ adychodzić razam z demanstrantami. Upieršyniu žurnalisty chavali svaju prynaležnaść da prafiesii, kab nie zahrymieć u kamieru. Mianie časta ratavała toje, što było šmat siłavikoŭ ź inšych rehijonaŭ, i ich kamandziry nie viedali mianie ŭ tvar.
«Siońnia, na moj pohlad, Franak Viačorka pa pravie zajmaje pieršaje miesca ŭ palityčnym bamondzie»
«NN»: Vy viedali asabista šmat palitykaŭ. Chto vam bolš za ŭsich impanavaŭ?
ŁŁ: Pieršaha palityka, kali jaho tak možna nazvać, ja ŭbačyła jašče ŭ dziacinstvie.
Niejak nas niekalki dziaŭčynak pastroili, kab my kožnamu siabru delehacyi z Polščy ŭručyli kvietki i suvienir sa słovami: «Proszę pana». Ja tak i zrabiła, ale pan adkazaŭ: «Dziakuj, my biełarusy». Suvienir i kvietki ŭziaŭ. Kali ja viarnułasia, to nastaŭnica zasipieła hnieŭna, čamu ja ŭručyła kvietki mienavita Mašeravu. Ja nie ŭjaŭlała, chto taki Mašeraŭ, i ščyra skazała: «Tamu što jon tam byŭ samy simpatyčny».
My nazyvajem lidaraŭ partyj, aktyvistaŭ apazicyi palitykami, ale pry hetym časam zabyvajemsia, što niama ŭ nas ni parłamienta, ni vybaraŭ, ni palityčnych instytutaŭ. Moh by stać papularnym palitykam Siamion Domaš? Upeŭniena, što moh. Ci moh stać papularnym palitykam Siarhiej Kalakin? Kaniečnie. Nie viedaju roŭnaha jamu arhanizatara. A jon ža byŭ z toj kamunistyčnaj kahorty. Pracavaŭ na savieckaj rabocie. Ale voś vam jaskravy prykład taho, jak čałaviek z toj sistemy zmoh pieraadoleć svajo minułaje i stać absalutna prajeŭrapiejskim palitykam. Tamu što jon byŭ indyvidualnaściu i prystojnym čałaviekam. Pracavać jamu davodziłasia z takimi prajdziśvietami, jakich jašče pašukać treba. Ja pra jaho pracu ŭ vykankamie Savieckaha rajona. Što značyć analityčny rozum i žadańnie pracavać dla naroda? Voś mienavita hetaj mahčymaści jaho i pazbavili.
A Pavieł Sieviaryniec? Intelihientny, erudyravany, a jaki taktoŭny. Dyk jaho ž presujuć sa studenckaj łavy. Zavošta čałavieka trymajuć u turmie? Rytaryčnaje pytańnie, viadoma. Ja chvalujusia za jaho vielmi, tamu što zdaroŭje ŭ jaho niavažnaje i da turmy było. Vielmi spadziajusia na vyzvaleńnie Paŭła na lubych umovach.
Siońnia, na moj pohlad, Franak Viačorka pa pravie zajmaje pieršaje miesca ŭ palityčnym bamondzie. Ja jaho pamiataju jašče liceistam. Jon užo tady byŭ samy prykmietny na fonie adnahodkaŭ. Mnohija paniaćcia nie majuć, što Franak byŭ i aktyvistam na vuličnych akcyjach. Zadoŭha da padziej 2020-ha jaho zakinuli ŭ adzin ź pieršych busaŭ, jaki byŭ na bałansie ŭ tahačasnych siłavikoŭ, i tak źbivali padhałoŭnikam ad siadzieńnia, što złamali jamu ruku.
A ci šmat chto viedaje, jak jaho siłkom zavieźli ŭ vajskovuju čaść, kab jon słužyŭ? Tady ŭłady takuju taktyku vykarystoŭvali suprać moładzievych aktyvistaŭ. Tak Franak i tam biez spravy nie siadzieŭ. Pisaŭ pra paradak u vojsku. Kamandzir čaści jaho nienavidzieŭ za heta. Jaho možna zrazumieć: słužyŭ sabie, a tut pryvieźli na jaho hałavu palityčnaha.
«Pačuŭšy biełaruskuju havorku, niejki ŭkrainiec pačaŭ na ŭvieś hołas klikać na nas palicyju»
«NN»: Vy naprykancy 2021-ha źjechali va Ukrainu, a praz dva miesiacy tam pačałasia vajna. Dzie vy jaje sustreli?
ŁŁ: U Kramatorsku. Adpraviłasia 23 lutaha 2022-ha tudy ŭ kamandziroŭku. Papracavała ź miascovym apierataram u horadzie, a nočču pačałosia. Toje, jak strašna bambili i sprabavali akružyć pryfrantavy horad, u jakim znachodzilisia štab i stratehičny aeradrom, napeŭna, niama sensu raskazvać. Mianie siarod inšaha ŭraziła, nakolki heta hučna. Nie tolki vybuchi, ale i samaloty, i rakiety. Dyk ja jašče pry hetym vychodziła na suviaź sa studyjaj padčas žyvoha efiru.
Kali pryjechała ŭ Kijeŭ, uraziła, jak jon apuścieŭ. Na zachad ruchalisia mašyny, ciahniki, aŭtobusy… Na vakzałach natoŭpy naroda šturmavali ciahniki… Tady horad bambili. Rakiety lacieli ŭ centr na Viarchoŭnuju radu, ich źbivali, i jany amal kožnuju noč padali ŭ nas u Darnickim rajonie na levym bierazie Dniapra.
«NN»: Ciažka było vybracca?
ŁŁ: Prosta niemahčyma. Sa mnoj jašče i kot byŭ, i naha amal nieruchomaja. Ja ž u dzień inaŭhuracyi Łukašenki ŭpała z vyšyni padčas razhonu i, jak potym vyśvietliłasia, atrymała množnyja pierałomy ŭ stupni. Dy jašče i praz paru dzion zachvareła na kovid. My tady sustrakali ludziej z turmaŭ, a jany vychodzili ŭsie chvoryja z kašlem. Ciažka vykaraskvałasia, z uskładnieńniami. Nie dalačyłasia.
U Polšču atrymałasia źjechać dziakujučy tamu, što dvoje maich polskich kaleh zajechali da mianie ŭ hości paśla zdymak. U mašynie było miesca, i nas z Hienrycham (kot Lubovi Łuniovaj. — NN) zabrali z saboj. Daroha — heta błokpasty, pa bakach pieryjadyčna minnyja pali, zahornutyja ŭ tkaninu nazvy nasielenych punktaŭ i rek, na rekłamnych ščytach pažadańni ruskamu Ivanu adpravicca ŭśled za karablom.
Na adnym skryžavańni stajać zapłakanyja ludzi. Tolki što razbambili aeradrom u Vińnicy. Da razburanaha budynka aeraporta nie padpuskajuć. Prajechali adtul mašyny chutkaj dapamohi. Palicyjant cicha skazaŭ mnie, što ŭ žyvych nikoha nie zastałosia. Viazuć źniaviečanyja astanki dla hienietyčnaj ekśpiertyzy. A ludzi ŭsio stajali i čakali viestak ab svaich svajakach.
Niejak my viali strym na vakzale ŭ Chełmie. I raptam niejki ŭkrainiec, pačuŭšy biełaruskuju havorku, pačaŭ na ŭvieś hołas klikać palicyju. Raptam my dyviersanty? Padyšli palicyjanty, prosiać dakumienty, a efir ža praciahvajecca. Potym akazałasia, što šef-redaktar ńjusruma nie zrabiŭ nijakich dakumientaŭ dla nas ad redakcyi. A my ž u pamiežnaj zonie ź biełaruskimi pašpartami i na mašynie z hrodzienskimi numarami. Takaja arhanizacyja pracy była. U hatelach nam taksama numary zahadzia nie zabraniravali. Tam šmat było tady palicyjantaŭ i pamiežnikaŭ. My pryjazdžali, strašenna stomlenyja, u hatel pasiarod nočy i ŭmolvali dać choć adzin numar na dvaich.
«Adčuła i mobinh, i niavypłaty, i inšaje charastvo presinhu»
«NN»: Vy skazali, što ŭ 2020-m surjozna złamali nahu. Ci vylečyli jaje?
ŁŁ: Dapamohu na lačeńnie nie atrymała ni ja, ni moj syn (jon pracavaŭ apierataram na «Biełsacie» — NN). A jon byŭ mocna źbity, klučyca vyvichnuta, razryŭ źviazak. Heta hubazikaŭcy pastaralisia pry zatrymańni, kali jon zdymaŭ razhon šeścia na Dziady. I potym jaho źbivali padčas aryštaŭ. Viadoma, nie toje što sanatoryj, ale chacia b ahlad lekara nie pieraškodziŭ by. Dyrektarka Ahnieška Ramašeŭskaja skazała mnie, što niama takoj mahčymaści. Dziakuj, što dali pažyć u pakojčyku ŭ trochpakajovaj słužbovaj kvatery. A paśla taho, jak ja pryjechała z Ukrainy, šef-redaktar paviedamiŭ, što pamiery hanararaŭ dla mianie buduć biełaruskija, a nie polskija. Ale ja i hetaha nie atrymała ŭ poŭnym abjomie.
«NN»: A z hetym pytańniem da kiraŭnictva vy źviartalisia?
ŁŁ: Kali ty ŭ čužoj krainie, biez hrošaj, biez pracy i tabie kažuć, što treba vyzvalić pakojčyk u słužbovaj kvatery, dyk da kaho ž jašče źviartacca? Naohuł, pry raniejšym kiraŭnictvie ŭ ńjusrumie panavała niezdarovaja abstanoŭka. U pieršuju čarhu zmušanyja byli syści tyja, da jakich nie daciahnulisia ruki siłavikoŭ na radzimie. Nasamreč syšli dobryja supracoŭniki, jakija prosta pracavali, nie ŭviazvalisia ni ŭ jakija svarki.
Ja taksama na sabie adčuła i mobinh, i niavypłaty, i inšyje charastvo presinhu — i heta za pracu pad šumavymi hranatami ci pad bombami. Hanarary minskija, a płacić za pakoj treba ž nie jak u Minsku. Mała taho, što tych hanararaŭ i tak nie chapała, kab zapłacić za pakoj, dyk ich jašče i paŭhoda nie vypłočvali. Skončylisia ŭsie zapasy chutka, i časam byvała zusim ciažka. A piensiju mnie dali, ale zapłacić za pakoj hetaha nie chopić — 9 złotych i 45 hrošaŭ (kala 2 jeŭra — NN).
«NN»: A paśla taho jak źmianiłasia kiraŭnictva, jak situacyja?
ŁŁ: Kali pryjšła finansavaja pravierka, jakaja pierarasła ŭ prakurorskuju, to kahości adrazu zvolnili, chtości sam zvolniŭsia i pastupova abstanoŭka stała narmalizoŭvacca. U supracoŭnikaŭ źjaviłasia nadzieja na spraviadlivaść. A dla ludziej heta važna. Bo heta niedapuščalna, kab u tvorčym kalektyvie ŭstanaŭlivalisia takija paradki, jak na zonie. Pavinna być tvorčaja atmaśfiera i pracavać pryncyp prafiesijanalizmu, a nie łajalnaści. Inakš takoje ŚMI nie budzie mieć pośpiechu. I ŚMI nie pavinna być niečym ruparam, inakš heta toje ž BT.
Ci možna daviarać dopisam pra toje, što na «Biełsacie» ŭsio drenna, kanał hinie, Alina Koŭšyk (novaja kiraŭnica telekanała «Biełsat». — NN) robić usio, kab jaho zakryć? Spačatku była kampanija niejkich listoŭ u mižnarodnyja struktury, jakija ačarniajuć novaje kiraŭnictva. Potym źjavilisia dopisy ab tym, što na «Biełsacie» ŭsio stała horš. Niepryjemna, što takoje napisaŭ i supracoŭnik z SMM. Pry hetym spakojna praciahvaje pracavać i ni na što nie skardzicca.
Spadziajusia, što reformy buduć daviedzienyja da kanca i «Biełsat» zojmie svaju nišu siarod najlepšych ŚMI. Byłaja dyrektarka Ahnieška Ramašeŭskaja ŭvieś čas kazała pra toje, što bieź jaje nie budzie «Biełsata». Ale niadaŭna redakcyju naviedali pasły niekalkich krain, a taksama ministr MZS Radasłaŭ Sikorski, i jon zajaviŭ, što budzie asabista sačyć, kab «Biełsat» mieŭ finansavańnie ź biudžetu.
«Siońnia dla mianie, kali žyć z kimści razam, to tolki z tym, z kim niemahčyma raźvitacca»
«NN»: Žurnalisty šmat u jakich ŚMI apynulisia ŭ takoj situacyi, kali ŭ ich nie było asablivaha vybaru. Rezka skaraciŭsia miedyjny rynak. I voś mnohija pracujuć na znos.
ŁŁ: Pra pracu na znos i pra modnuju zaraz temu pra vyharańnie z takimi nienarmalnymi, jak ja, kazać niama sensu. Ja tak usio svajo žyćcio prapracavała. Na moj pohlad, hałoŭnaja prablema zaraz u ŚMI zaklučajecca ŭ tym, što amal usie jany pryznanyja «ekstremistami», a aŭdytoryja znachodzicca ŭ Biełarusi. Jak uziać kamientar u čałavieka? Jak zrabić spasyłku na krynicu infarmacyi, kab nikoha nie padstavić? Davodzicca pisać niešta nakštałt «našy krynicy paviedamlajuć». Ale i tak taksama byccam nie vielmi.
Abo inšaja prablema. Uspomnicie kiejs Mielnikavaj. Adno za adnym try ŚMI zapar biaruć intervju ŭ nieviadomaha čałavieka. Choć adzin žurnalist pravieryŭ infarmacyju, jakuju jana paviedamiła? Abo, naprykład, čałaviek, bajučysia vydačy ŭ Biełaruś za finansavaje kryminalnaje złačynstva, pačynaje razdavać intervju i raskazvać, što jon achviara palityčnaha pieraśledu. Chtości praviaraŭ jahonyja «dokazy»? Nie. Usio napisana ź jaho słoŭ. Čamu? A chto pavinien pamiatać ab standartach žurnalistyki? A voś kali ich vykonvać, to nijakija prajdziśviety nie zmohuć vykarystoŭvać ŚMI ŭ svaich metach.
«NN»: Vy žyviacie adna. Ci adčuvajecie siabie samotnaj?
ŁŁ: Jak kazała maja babula: «Durnomu nie sumna i samomu».
Ja nie viedaju, jak možna ŭpadać u depresiju ad taho, što ty žyvieš adzin. Kolki nie pračytana knih, kolki nie prasłuchana opier, kolki nie prahledžana vystaŭ, kolki haradoŭ nie ŭbačana, a kolki jašče pasiadziełak ź siabrami napieradzie!
Mnie pašancavała, ja adčuła kachańnie i viedaju što heta takoje. Musić, u kožnym uzroście mnohaje ŭsprymajecca pa-roznamu. Siońnia dla mianie, kali žyć z kimści razam, to tolki z tym, z kim niemahčyma raźvitacca.
U 2020-m byli maje aryšty, aryšty majho syna, maich siabroŭ, strašnaje DTZ. Ale jon daŭ mnie jašče sioje-toje — novaje pačućcio blizkaści sa svaim narodam. Kali čytaješ niejkija razborki ŭ fejsbuku, to dobra b uspomnić, jak pryjazdžali ŭ Žodzina ludzi, zdymali pa abjavie kvatery i stajali kala SIZA nočču, kab nieznajomy čałaviek, jaki vyjdzie adtul, moh u toj kvatery pajeści, pryniać duš i paspać u čystym łožku. A potym jaho zaviazuć, kudy jon skaža. Mnie paśla hetaha ŭžo nie tak strašna, što niechta nie viedaje, jakuju canu zapłacili biełarusy i praciahvajuć płacić. Hałoŭnaje, što my zaraz sami viedajem, jakija my. Voś mienavita heta daje mnie nadzieju na lepšaje. Prabačcie za taki pafas.
Ciapier čytajuć
«Abmiarkoŭvajem pytańnie ab vyzvaleńni jašče 1300 źniavolenych». Tramp raskazaŭ, pra što havaryŭ z Łukašenkam15
Kamientary