«Беларусы нагадваюць чалавека з трывожным разладам». Паэт Віталь Рыжкоў пра званне сэкс-сімвала паэзіі, батл з Найдзёнавым, Каржа і Ціханоўскую

Напярэдадні першых еўрапейскіх гастроляў «Наша Ніва» пагутарыла з Віталём пра яго ўнутраную трансфармацыю за час адсутнасці на сцэне і гады эміграцыі, пра будучы альбом, Макса Каржа і Святлану Ціханоўскую, грошы, актуальнага сэкс-сімвала беларускай паэзіі, пра тое, чаму ён зусім не галасаваў у 2020 годзе і якім бачыць беларускі характар.

Павялічыць

Віталю Рыжкову 39 гадоў, ён родам з Магілёва. Атрымаў інжынерную адукацыю ў Беларуска-расійскім універсітэце, што ў Магілёве. Лаўрэат прэміі «Залаты апостраф» часопіса «Дзеяслоў», пераможца конкурсу для перакладчыкаў імя Карласа Шэрмана, пераможца слэмаў на міжнародных фестывалях, лаўрэат прэміі «Дэбют» імя Багдановіча за кнігу паэзіі «Дзверы, замкнёныя на ключы». З 13 гадоў пачаў спрабаваць сябе ў рэпе. Як хіп-хоп выканаўца выступае пад нікам Angst, а таксама ў складзе гурта Belaroots. Віталь перакладаў на беларускую мову кнігі Эдгара Алана По і Віктара Марціновіча, вершы Уладзіміра Маякоўскага і Сяргея Жадана, а таксама пісаў тэксты беларускім музыкам. З 2022 года жыве і працуе ў эміграцыі.

«Адбываецца грызня і ледзь не бойкі за грашовыя прэміі, лаўрэацтва, творчыя гранты»

«Наша Ніва»: Спытаем адразу пра анансаваны табой еўрапейскі тур, такіх маштабных у цябе яшчэ не было. Як яно адчуваецца?

Віталь Рыжкоў: Ёсць невялікі трэмар, бо я ўсё ж не самы медыйны літаратар, незаслужаны, так скажам, не так шмат матэрыялу за сваё жыццё выдаў пад сваім імём. Плюс у мяне быў амаль 10‑гадовы перапынак у творчасці, і людзі, якія мяне ведаюць і памятаюць, у маім уяўленні, жывуць дзесьці ў 2015 годзе. 

Ёсць думка, што было б файна, каб такі тур адбыўся, калі мне было 25‑30 гадоў. Калі я быў маладзейшы і ў прайме, як сёння кажуць: атрымліваў нейкія прэміі, калі яшчэ прадавалася і перавыдавалася мая кніга. Сёння, быццам бы, з радасцяў творчага чалавека ў мяне засталася толькі радасць самой творчасці.

Мне ўжо вельмі даўно не так цікава выступіць, не так цікава апублікавацца, а цікава штосьці прыдумаць, стварыць. А для гэтага не трэба асабліва нікуды ездзіць і чуць воплескі ў залі.

Але ўсё ж сёлета было 20 гадоў, як я ўпершыню выйшаў з паэзіяй на сцэну, і мне хочацца выпрабаваць сябе нечым новым — на гастролях будзе не проста чытанне вершаў, а амаль паўнавартасны монаспектакль, такі сабе паэтычны стэндап.

Штосьці такое ладзіў у сярэдзіне XIX стагоддзя Эдгар По, пішуць, нібыта гэта карысталася шалёным поспехам.

Павялічыць

У мяне наспела назіранне, што літаратурны працэс на сёння мае пэўныя перакосы. За рэдкім выключэннем, амаль няма рэгулярных сольных сустрэч з аўтарамі, але ёсць зборныя вечарыны і фестывалі, дзе ў кожнага хіба 10‑15 хвілін на выступ, і гэта часта адзіная магчымасць выступіць. Можа быць, нехта і мае ганарар, але найчасцей — гэта бясплатна ці за дарогу.

Пытанне акупнасці творчай дзейнасці ўздымаць проста балюча: у адсутнасць магчымасці атрымаць хоць якія-небудзь прыстойныя грошы за выступы і кнігі, адбываецца грызня і ледзь не бойкі за грашовыя прэміі, лаўрэацтва, творчыя гранты…

Думаецца, цяпер трэба прыкладаць намаганні і самім аўтарам, і арганізатарам, каб збалансаваць гэты працэс, хоць фармат «зборных салянак» і можа выглядаць камфортным для тых, хто наведвае фестывальныя імпрэзы: ніхто не паспявае надакучыць падчас выступу, крышку пачакаў — і ўжо наступны аўтар. Як тыкток гартаеш.

Вось я са свайго боку і намагаюся прынамсі паспрабаваць паказаць, што варта рабіць сольныя выступы. Беручы адказнасць за выдаткі, звязаныя з арэндай памяшканняў, рэкламай, дарогай, пражываннем, якія закладаюцца ў квіткі, альбо аплочваюцца з уласнай кішэні.

«НН»: Нядаўна падобны фармат выпрабавалі Мікіта Найдзёнаў з акцёрам Паўлам Гарадніцкім, які зрабіў паводле яго вершаў монаспектакль «Мужчыны плачуць». Табе спадабалася?

ВР: І так, і не. З аднаго боку, мне было вельмі цікава і прыемна паслухаць тэксты Мікіты ў іншым выкананні. З іншага боку, я ўяўляў сябе на месцы аўтара і чуў, што дзесьці на прэм’ерным паказе не хапае паветра, дзесьці захутка, дзесьці радок выскачыў, дзесьці рыфма падзабылася. А паколькі свежыя вершы Мікіты я чытаў да прэм’еры «Мужчыны плачуць», я за яго перажываў як за калегу, адчуваў усе іголкі, на якіх ён сядзеў падчас мерапрыемства.

«НН»: У 2016 годзе ў вас з Найдзёнавым быў канфлікт па выніках прэміі «Дэбют», якімі Мікіта быў незадаволены — ён выклікаў цябе на батл як сябра журы, але той так і не адбыўся. Ты ў сваю чаргу назваў Найдзёнава «слабаком». Вы даўно прымірыліся?

ВР: Для чытачоў «Нашай Нівы» нагадаю, што тады адбылася сітуацыя, калі падчас прэміі «Дэбют» уся рада журы, у якой былі ў тым ліку былыя «дэбютанты» ўключна са мной, калегіяльна прыняла рашэнне, што ў 2016 годзе ўсе робяцца пераможцамі, без аднаго лаўрэата ці лаўрэаткі. І Анхела Эспіноса Руіс, і Мікіта Найдзёнаў, і Алесь Плотка. Ніхто з іх не быў абвешчаны лаўрэатам, але ўсе яны атрымалі грашовыя прызы. Гэта вельмі ўдарыла па амбіцыях аўтараў.

Здаецца, наймякчэй выказалася Анхела Эспіноса, якая сказала: «Ой, далі б камусьці ўжо з хлопцаў». Відаць, яна адчула, што яны вельмі хацелі сатысфакцыі свайго дэбюту. 

Мікіта на наступны дзень выклікаў трох чалавек на рэп-батл, адзін з іх не быў у журы і не быў лаўрэатам. Батл не адбыўся, мы пасварыліся, але праз некалькі месяцаў узнавілі камунікацыю па ініцыятыве Найдзёнава. Ён патлумачыў, што на эмоцыях няправільна прачытаў маё патрабаванне — удзельнічаць у батле толькі пры ўмове, што Мікіта верне грошы фонду «Вяртанне», выплачаныя яму за кнігу ў якасці прэміі. А ён перакруціў так, нібы гэтыя грошы я патрабую сабе.

Але ж не, мая логіка была такая: ты і бярэш грошы за «несправядлівы» «Дэбют» і яшчэ хайпіш, змагаешся з сябрамі журы і заснавальнікам прэміі… Як бы і абразіўся, і прыняў узнагароду, і палез у бойку — нешта тут лішняе.

Трэба прызнаць, што «слабак» — гэта самае мяккае, што пачуў бы Найдзёнаў на свой адрас, калі б рэп-батл усё ж адбыўся. Тэкст у мяне быў падрыхтаваны, і адзін раўнд цягнуўся б хвілін 15 — там была цэлая паэма. Але яно б выглядала так, што лірык батліцца супраць рэпера. Бо ў батл-рэпе дазволеныя згадкі і родных, і дзяўчыны, і маці. Гэта было б абсалютна недалікатна, кагосьці б непрыемна шакавала. А ў адказ мне Мікіта б казаў акуратна: «Усё гэта добра, Віталь, але ведаеш, ёсць адна дэталь…». Таму ўсё да лепшага.

Дарэчы, выступаючы на нядаўнім бенефісе Сяргея Башлыкевіча, я прысвяціў Мікіту пару радкоў у сваім куплеце, а ён мне адказаў у сваім. Мы рабілі рэнавацыю куплетаў песні «О, Купала» ўтрох: я, Найдзёнаў і Лянкевіч. Я жартоўна прасіў у сваім тэксце, каб тату-майстра набіў мне Купалаў на целе. Згадаў там і пра тое, што ў адным з месцаў мне можна набіць партрэт Мікіты Найдзёнава. Радкі даслоўна гучалі так: «А вось тут я хачу, каб быў Мікіта Найдзёнаў. Ну… Каб ён сам перадзёрнуў». Першыя шэрагі слухачоў проста ляглі ад смеху.

Мікіта ж адказаў, што нехта з нас злоўжывае біфштэксам, а нехта ўсё яшчэ вельмі сэксі. Мікрабатл для закрыцця гештальту, хоць штосьці жывое.

Павялічыць

«З высокай, мастацкай літаратуры я сышоў, можна сказаць, у літаратурнае рамяство»

«НН»: Мы павінны былі ўжо абмяркоўваць і твой рэп-альбом, але працэс зацягваецца — што з’яўляецца галоўным тормазам?

ВР: Грошы. Рэп, хоць і самы дэмакратычны і танны падчас запісу жанр, усё адно патрабуе выдаткаў. Гэта і набыццё бітоў, гэта паходы на студыю, міксаванне, праца з відэакантэнтам — за ўсё трэба плаціць людзям.

Сабекошт самага таннага трэка — мінімум 300 еўра. А ў мяне плануецца каля дзесяці.

У мяне, дарэчы, засталася частка бітоў ад украінскага бітмэйкера, якія я набываў раней з запасам. Аўтар, Дзіма Kurguz, цяпер адышоў ад творчасці і служыць ва ўкраінскай паліцыі. 

Але біты маюць уласцівасць састарвацца з часам. Хаця сёння гэта не праблема — з’явілася шмат сэрвісаў, дзе ад пяці еўра і да бясконцасці можна набываць біты ледзь не ў сусветных зорак індустрыі.

Дадаткова знайшоўся адзін беларус — Сцяпан, з якім я абавязкова пасупрацоўнічаю. Гэта вельмі светлы чалавек, таму і ягоныя біты таксама светлыя, і

мне хочацца, нягледзячы на няпростасць атмасферы, у якой мы жывём, запісаць менш самакапальніцкі рэп. Каб быў трэк, які б мог стаць фонам для вуліцы, калі ты шпацыруеш у навушніках ці калі прыбіраешся дома. Каб ён быў лёгкі і, можа быць, інфантыльны, як Lofi Hip Hop Radio.

Павялічыць

«НН»: Літаратура і музыка для цябе застаюцца хобі, але чым ты зарабляеш на жыццё ў Варшаве?

ВР: З таго, што магу сказаць, за апошнія гады я паўдзельнічаў у стварэнні шмат якога кантэнту — забаўляльнага і публіцыстычнага, у асноўным, звязанага з відэа. Я там выступаў як сцэнарыст, сонграйтар, рэдактар, кансультант і нават часам рэжысёр. З высокай, мастацкай літаратуры, якая патрабуе натхнення і інтэнсіўнай працы, я сышоў, можна сказаць, у літаратурнае рамяство. Атрымалася зрабіць вельмі шмат класных штук, за якія нясорамна. Але пералічваць канкрэтныя праекты я не хачу з прычыны папярэдніх дамоўленасцяў з іншымі ўдзельнікамі гэтых праектаў.

«НН»: Як у цябе з сябрамі і сваякамі — з усімі на адной хвалі, ці нехта адпаў праз разыходжанне ў палітычных поглядах?

ВР: На 90‑95 адсоткаў усе кантакты захаваліся. Але ёсць 5‑10 адсоткаў — яны, ведаючы, што я ў эміграцыі, з асцярожнасцю і менш падтрымліваюць кантакт. Літаральна з двума чалавекамі я перапыніў ці зменшыў дыялог праз розніцу ў поглядах. З адным з іх да 2020 года яшчэ можна было размаўляць пра лёсы беларускай мовы і беларушчыны, але пасля стала немагчыма. З другім кантакт працягваецца, але мы проста не закранаем тэму палітыкі, бо чалавек чытае іншыя каналы, мае іншую аналітыку і не плануе пераправяраць інфармацыю ці слухаць іншае меркаванне. 

«Давайце прызначым новага сэкс-сімвала!»

«НН»: Цябе называлі і сэкс-сімвалам, і Джымам Морысанам айчыннай літаратуры, і героем эратычных мар філалагічных дзеваў…

ВР: Камон, дзядзьку ўжо пад 40! (пасміхаецца). Давайце прызначым новага сэкс-сімвала!

«НН»: Хто такім з’яўляецца для цябе?

ВР: Ну, я не разбіраюся ў мужчынскай сэксуальнасці. А сярод дзяўчат — баюся, іх пары ці партнёры неяк няправільна зрэагуюць на маю заяву. Альбо хай гэта будзе Мікіта Найдзёнаў — ну… каб яму было прыемна!

«НН»: А тваё сэрца сёння вольнае ці не? Асабістае жыццё ты ніколі асабліва не свяціў…

ВР: Я — бабыль, як назвалі б нежанатага мужчыну майго веку ў абедзвюх вёсках маіх бабуль. Моцны і самадастатковы бабыль.

Павялічыць

«НН»: Маці раней з табой падымала тэму жаніцьбы, а як цяпер?

ВР: Дзякуй Богу, гэта скончылася гадоў з 10 таму. У мяне атрымалася адстаяць пазіцыю, што я не супраць, каб гэта адбылося, але хай яно адбудзецца без пушынгу, без прэсінгу, без ціску, асабліва з боку будучай свякрухі.

«НН»: Ты неяк хваліўся, што любіш гатаваць і ў цябе добра атрымліваецца. Што апошняе смачнае нахімічыў?

ВР: Стэйк са спаржай. Аказалася, на кантрасце са Слонімскім мясакамбінатам у польскай краме «Бядронка» стэйкі і танней, і крышачку якасней. З імі лёгка даваць рады. Я і сяброў падвучыў, якія маніпуляцыі праводзіць з тымі ці іншымі часткамі каровы, каб гэта ўсё не ператваралася ў падэшву. Тут трэба памятаць, што прынцып «гарачае сырым не бывае» — гэта не жарт, не іронія і не перабольшванне. А адпачынак у 5‑10 хвілін патрэбны не толькі вам штогадзіну цягам працоўнага дня, але і стэйку.

«НН»: Што ў табе змянілася за апошнія гады, за час у эміграцыі?

ВР: Мяркую, што я, напэўна, часцей дазваляю сабе прымаць свой унутраны інь-ян.

Я не толькі беленькі пухнаценькі коцік, як беларусы на карцінах Вольгі Якубоўскай, але і дзесьці такі траўмавана-таксічненькі, саркастычненькі, можа быць, з дзіўнаватым пачуццём гумару, якое не ўсе адразу разумеюць, бо некаторыя мае жарты яшчэ з 2000-х, а таму ўжо састарыліся з пункту гледжання этыкі. 

Але не дазваляю сабе, канечне, загразнуць у кантэксце мінулай эпохі, як у серыяле «Клініка» персанаж доктар Келса, які прынцыпова называў маладых супрацоўніц «мілачкамі», і гэта іх дужа абражала.

Павялічыць

«Сувязь з кантэкстам унутрыбеларускім губляецца ўжо за паўгода»

«НН»: Лічыцца, што творчаму чалавеку, асабліва калі ён працуе са словам, эміграцыя даецца цяжэй, чым іншым — ты адрываешся ад кантэксту, моўнага асяроддзя, бяднееш на словы без роднай зямлі пад нагамі.

ВР: Я таксама так думаю. Сувязь з кантэкстам унутрыбеларускім губляецца, я б сказаў, ужо за паўгода. Цягам гэтага часу ты ўжо не прачынаешся праз тое, што ў цябе ліфт адчыніўся на паверсе неяк анамальна рана. Не прыціскаеш да галавы вушкі, як коцік, праходзячы міма патрульных. Маеш магчымасць не чысціць перапіскі. Паўгода лёгка-вольна падыхаўшы, перастаўшы баяцца праходзіць міма паліцыі, не ўздрыгваючы, калі заварочвае нейкі бусік, не падскокваючы ад сірэны, ты так ці інакш губляеш кантэкст.

Мы ўтвараем свой кантэкст — эмігранцкі. Не мы першыя — тое ж рабіла эміграцыя пасля распаду Савецкага Саюза ў 90-я, якая часткова працягнулася ў 2000-я. Ці раней паваенная эміграцыя, міжваенная эміграцыя, эміграцыя за часамі царызму. І далёка не ўсе вярталіся з амерыканскімі грашыма і ставілі сабе зруб у Любчыцах — многія свядома заставаліся за мяжой і распушчаліся ў іншых дыяспарах.

У іх былі і ёсць свае часопісы, газеты, свой літаратурны працэс. Але назвы кшталту «Конадні» ці «Баявая ўскалось» унутры Беларусі вядомыя хіба адмыслоўцам. Мы пра іх, жывучы ў Беларусі і нават зрэдчас стасуючыся з дзецьмі і ўнукамі ранейшай эміграцыі, мала што ведалі. І вось ужо мы зараз таксама немінуча рухаемся ў такое ж забыццё, калі казаць пра пагляд знутры краіны. Добра гэта ці кепска? Як ёсць. Мы жывём жыццё ў тым часе, у якім жывём.

Звярнуў увагу, што адрасатамі сваёй творчасці я ўспрымаю людзей, якія побач, якія таксама жывуць у эміграцыі. Узяць той жа трэк «Люстэрка», які мы запісалі з рэперам Лайтовым з Беларусі. Трэк ёсць рэакцыяй на ўсе эмігранцкія песні пра тое, «што мы вернемся» — як спяваў Вінсэнт ці Лявон Вольскі. Усе гэтыя «дом, дом, дом, дамоў на Каляды, хутка паедзем дадому». Мне захацелася выказацца на гэтую тэму інакш — песня пачынаецца рэзкімі словамі: «Задралі вы ныць!». Ну, і вершы з радкамі, якія не надта раздзьмухваюць надзею: «Мы ніколі не вернемся сабою ранейшымі», «Спіць уся Беларусь, то і ты спі».

«НН»: Ты вылучыў для сябе творчасць Лайтовага. А хто яшчэ табе са свежай крыві падабаецца, хто для цябе топ і з музыкі, і з літаратуры?

ВР: З хіп-хопу я б яшчэ адзначыў борзага выканаўцу з нікнэймам Navalach. Люблю правакацыю, не лічу, што беларуская культура мае быць гладзенькай, мякенькай, беленькай. Мае месца быць і нейкае парушэнне межаў, правакацыя, свядомае хуліганства, іначай будзе зусім сумна, і мы ператворымся ў школьны падручнік па белліт, складзены тымі, хто як быццам ненавідзіць беларускую літаратуру. 

Яшчэ хачу адзначыць праект Uladz, які адпачкаваўся ад гурта «Бачу ўпершыню». Нядаўна ў яго выйшаў трэк пра «Кэш-кліп тэчкі». Я хацеў бы, каб было больш такога беларусага поп-року, поп-панку, поп-чаго-заўгодна, які было б цяжка выкінуць з галавы. Хачу такой хітовасці перспектыўнай.

View this post on Instagram

A post shared by uladz лепяшынскі (@uladz.lepiashinsky)

Хачу яшчэ спадзявацца, што з маладых вернецца да творчасці Lear. Мне проста падабаецца, што гэта поп, які не хоча быць глупаватым, гэта поп, які рэфлексуе, шукае цікавую эмоцыю, альбо нечаканую рыфму, вобраз.

Што тычыцца літаратуры, вельмі спадзяюся, што ў цудоўнай паэткі Ганны Шакель напішацца наступная кніга.

«Нельга разважаць, што мы маглі б неяк наспелае адмяніць, застацца ў сваім цёпленькім, НДАшным сусвеціку хадзіць на лавандавы раф і міленька ладзіць імпрэзы»

«НН»: Ёсць меркаванне сярод некаторых людзей, маўляў, а навошта быў той 2020, сядзелі б ціха, і было б куды карысней — далей бы канцэрты ладзіліся, краўдфандынгі працавалі б, пляцоўкі жылі і гэтак далей. Што ты на гэты конт думаеш?

ВР: Я не лічу, што ў нас такая моцная суб’ектнасць адносна часу, у якім мы жывём. Гэтак жа можна сказаць пра ўсё — дайсці да паўстання Касцюшкі, пачаць абвінавачваць філаматаў-філарэтаў у 1831 годзе — калі б не гэтыя віленскія студэнты, не было б наступных рэпрэсій. Калі б не пэўная група польскіх, віленскіх і (страшна прамаўляць) ліцвінскіх патрыётаў, не ўзнялі б паўстанне 1863 года, і не было б Мураўёва-вешальніка…

Нельга разважаць такімі катэгорыямі, што мы маглі б неяк наспелае адмяніць, закэнсэліць, адмовіцца, застацца ў сваім цёпленькім, НДАшным сусвеціку трэцясектарным, хадзіць на лавандавы раф у літаратурныя кавярні і міленька ладзіць імпрэзы там, дзе мы іх ладзілі, і трапляць нават час ад часу ў дзяржаўныя ўстановы.

«НН»: Ну, цябе ў пэўны момант на сайце Магілёўскага аблвыканкама нават рэкламавалі.

ВР: Дазволілі выступіць ажно ў дворыку драмтэатра абласнога! Пра гэта, дарэчы, крышачку вядзецца гаворка ў маім паэтычным стэндапе «Прэзентацыя», які я вязу ў гарады Еўропы. Мікраспойлер вам.

Калі падсумоўваць, гэта не мы сваімі вершыкамі і песнямі так уплывалі на рэчаіснасць, а такі час здарыўся з намі ўсімі. Як здараюцца па-за нашым жаданнем войны, нашы прыватныя форс-мажоры, нашы разводы, выпадковыя смерці, катастрофы, збядненні і здрады.

Мы жывём у тыя часы, у якія жывём, і нельга вярнуцца ў мінулае па метадзе Тэрмінатара. Шкадаваць пра нешта — контрпрадуктыўна, як казаў Гары Потэр пасля прыняцця эліксіру ўдачы.

Павялічыць

«Мы не адрозніваем крытыку ад крытыканства і пачынаем проста ганяць сваіх сранымі венікамі»

«НН»: Давай цяпер прабяжымся па некаторых персаналіях і скандальчыках — і ты падзелішся сваім меркаваннем на гэты конт?

Пачнём з Макса Каржа, яго туманнасці ў выказваннях і наступстваў варшаўскага канцэрта.

ВР: Адзначу, што пытанні пра выказванні, дзеянні ці іх наступствы лепш задаваць іх непасрэдным аўтарам. Меркаванне, вядома, як дзюрка ў адным месцы, ёсць у кожнага, але я не выбіраю сабе ролю арбітра ў жыцці людзей, з якімі я нават не знаёмы асабіста. Я таксама прысутнічаў на стадыёне, і гэта быў мой трэці канцэрт Макса Каржа ў жыцці. Для мяне цікава назіраць за ягоным шляхам як за з’явай.

Зайздрошчу па-свойму бізнэс-мадэлі пад назвай «Макс Корж», якая не залежыць ні ад медыя, ні ад інстытуцый, а толькі ад канкрэтнага спажыўца.

Што тычыцца ягоных выказванняў: калі ты просіш стадыён крычаць «Останови войну!», я лічу, варта паставіць коску і сказаць, да каго ты звяртаешся. Бо розныя бакі трактуюць гэта на сваю карысць, як ужо сталася з песняй з радком «Прав тот, кто защищает свой дом». Тым больш, песні гучаць па-расійску.

Макс Корж — гэта такі стадыённы від спорту, дзе ўсе заўзеюць за варушняк. І, так, падчас гэтага спартова-музычнага мерапрыемства ў Варшаве, адбыліся пэўныя эксцэсы і сутычкі з законам і польскай дзяржавай. Роўна, як часам бывае на любых іншых буйных спартовых мерапрыемствах.

Ці мусіў Макс Корж неяк уступіцца за сваіх ці выбачыцца? Ці адказвае ён за паводзіны выпадковай групы моладзі з розных краін у агромністым натоўпе? Хіба тады патрэбная нейкая дамоўленасць, калі творца прыроўніваецца да футбольнай каманды, якую караюць за неналежныя паводзіны фанатаў. Тады мусілі б выбачацца і быць пакаранымі, напрыклад, The Prodigy ці іншыя выканаўцы, калі ў іх на канцэрце пазаціскалі людзей да смерці.

Ці мусілі быць неяк пакараныя за дождж і трагедыю выступоўцы на «Піўным фэсце» каля метро «Няміга» ў 1999 годзе. Вельмі палемічнае пытанне, якое трэба разглядаць з мноства бакоў.

«НН»: Святлана Алексіевіч і прыярытэт для яе рускай мовы, а таксама любоў да расійскіх пісьменнікаў — стром ці норм?

ВР: Ды агулам норм, проста гэта не норм для мяне асабіста. Мяне, ведаеце, чым апошні раз папікалі? Маўляў, я той самы, хто зрабіў такі вялікі ўнёсак у беларускую літаратуру, пераклаўшы тры кнігі Марціновіча на беларускую мову. Вядома, гэта быў сарказм. Заўсёды знойдуцца беларусы свяцейшыя за святых, радыкальнейшыя за радыкалаў і мудрэйшыя за мудрацоў.

Расійскамоўным аўтарам, якія карыстаюцца нашай версіяй расійскай мовы, «belarusian russian», ёсць месца ў нашым часе і ў нашым кантэксце.

«НН»: Сяргей Міхалок і канцэрты зусім без агеньчыка ў вачах і рухах — ок ці не?

ВР: Адносна маіх 19 гадоў, я думаю, і ў мяне самога ў 39 таксама няма ранейшага аганьку ў вачах. Я не разумею тых, хто адпраўляе ветэранаў беларускай сцэны на пенсію. Не хапае агеньчыку — больш не ідзі на канцэрт.

Скажам так, трэба быць у іх скуры, у іх целе, у іх галаве, ведаць, ці ёсць у іх магчымасць сысці на творчы спакой, ці ёсць у іх залатая падушка пад дупай. Падазраю, што ў многіх не, інакш наўрад ці б яны гралі.

Калі твае песні, якія ты спяваеш без аганьку, усё роўна можна прадаваць і зарабіць не толькі сабе і сям’і, але яшчэ некалькім музыкам, некалькім арганізатарам, некалькім маркетолагам, некалькім пляцоўкам, то чаму б гэтага не рабіць?

Я сам удзячны Міхалку за тыя пяць-дзесяць песень, якія ў маім сэрцы, якія зрабілі мне мурашы і падтрымалі ў часы, калі яны з’явіліся. Удзячны за «Зорачкі», «Ты мая», «Грай» і шмат іншага.

«НН»: Ты злаваўся, калі затрымалі Nizkiz, з якімі вы землякі і для якіх ты перакладаў песню?

ВР: Мы бачыліся з Сашам незадоўга да таго, як гэта адбылося. Мы ўсё ж не проста з аднаго горада, з кімсьці з іх — з суседніх пад’ездаў, з адной школы. І адна з самых маіх любімых песень, якую я перакладаў для іх з расійскай на беларускую — якраз іх «Цяпер і далей». Арыгінал мала хто чуў.

У хлопцаў былі свае прычыны і абставіны дзейнічаць так, як яны дзейнічалі. Спадзяюся, што ўсё ў іх будзе добра. Памятаю, калі іх затрымалі, пачаўся такі віктымблэймінг, маўляў, самі вінаватыя, вы ж ездзілі на гастролі за мяжу, а вы ж ведалі, што ды як…. Вось гэта мяне крышачку раз’юшыла.

Мне на гэтым моманце нашай размовы, абсалютна знянацку хочацца пракаментаваць прыкметы часу, якія я адзначаю. Яны кажуць пра крызіс салідарнасці беларускага грамадства. Пра нейкую палярызацыю, распад. І гэта роўненька тое, чаго ад нас заўсёды хацелі — каб мы сядзелі паасобку, па дамах, пажадана, пад хатнімі арыштамі і крытыкавалі адно аднаго.

Крытыкаваць можна, проста ў нас ёсць такая хвароба, што мы не адрозніваем крытыку ад крытыканства і пачынаем проста ганяць сваіх сранымі венікамі.

«НН»: Ці чытаў ты кнігу Паўла Анціпава «Куда-нибудь приезжать, что-нибудь делать и уезжать»? Там пра цябе, у прыватнасці, напісана, што Рыжкоў любіў сам знайсці праблему і пакутаваць з гэтай нагоды. Гэта так?

ВР: Мне Павел яшчэ да выхаду кнігі даслаў толькі адну главу з пазнакай, што ён напісаў яе крывёй. Прачытаўшы, я яму адказаў у тым духу, што гэта тыповы аўтафікшн, дзе не хапае факталогіі і прычынна-выніковай сувязі, дзе аўтар — адзіны мудры, дасціпны і класны, а ўсе навокал ягонага нарцысізму, канечне, з нейкімі заганамі. «Х*ёвы жанр аўтафікшн, але іншы я не ўмею», — напісаў ён мне на гэта.

Напісанае пра мяне там — асабістая ацэнка аўтара, а не факты. Таму я не магу каментаваць уражанне Паўла Анціпава пра сябе і падзеі, што адбываліся 15 гадоў таму, яно такое, якое ёсць. У прачытанай главе я пабачыў і праўду, і паўпраўду і няпраўду — гэтак па-маніпулятарску працуе памяць аўтара кніжкі, і гэта галоўнае, што трэба пра яе ведаць.

Павялічыць

«НН»: Як табе, што ў Беларусі цяпер збіраюць гледачоў расійскі рэпер Мот ці Шаман?

ВР: Заўжды такое было, ёсць і будзе, на жаль. Нават у беларускіх эмігранцкіх барах раз-пораз можна пачуць песні, падчас якіх проста хочацца выйсці і ніколі не вяртацца ў гэтыя бары. Якія-небудзь выканаўцы з няўцямнай пазіцыяй. Людзі па абодва бакі мяжы знаходзяць сабе апраўданні кшталту: музыка — гэта музыка, а палітыка — гэта палітыка.

Але ў мяне будзе шмат пытанняў да знаёмых, калі нехта з іх пойдзе на Шамана, яшчэ і за шалёныя грошы.

Павялічыць

«Cвятлана Ціханоўская пабяцала падцягнуць беларускую мову і падцягнула»

«НН»: Не пра асобу з культуры: Святлана Ціханоўская — твая прэзідэнтка ці не?

ВР: Ёсць невялічкая таямніца: я не галасаваў у 2020‑м увогуле. Як і ў 2015, і ў 2010. Першы і апошні раз я аддаў свой голас спадару Мілінкевічу ў 2006 годзе. Да ўсіх палітыкаў без выключэння ў мяне былі і застаюцца пытанні.

Спадарыня Святлана Ціханоўская як асоба за пяць гадоў, безумоўна, прарабіла нерэальную працу над сабой, колькі яна вытрымала! Абяцала падцягнуць беларускую мову і падцягнула, напрыклад. Ну, малойца, выдатніца! Гэта ўсё, што мне хочацца сказаць, не думаючы ні пра прэзідэнцтва, не ацэньваючы, не крытыкуючы і не ўсхваляючы.

«Беларусы як дзіцёнак, які выконвае ўсе правілы, таму што ведае, што інакш прыляціць у несувымерным аб’ёме»

«НН»: Ты актыўна даследаваў беларускі характар і сваімі высновамі дзяліўся ў блогу. Калі апісаць коратка, напрыклад, замежніку, дык які ж ён — беларускі характар?

ВР: Калі б гэта быў нейкі рандомны замежнік, якому мне трэба рэпрэзентаваць беларусаў і сябе заадно неяк станоўча, я б пайшоў, напэўна, шляхам Уладзіміра Караткевіча з «Зямлёй пад белымі крыламі» і Вольгі Якубоўскай з усімі гэтымі коцікамі, разумеючы, што ў гэтым ёсць вялікі аванс беларусам. Я б, вядома, сказаў, што нас можна прыкладаць да ранаў, што мы мяккія, дысцыплінаваныя і працавітыя, з любоўю да правілаў, з павагай да законаў і да чужой маёмасці. Нейкія ледзь не па-камсамольску напаказ правільныя.

З іншага боку, калі б гэты іншаземец аказаўся такім міфічным псіхатэрапеўтам для ўсяго народу, які ўмее лекаваць цэлыя нацыі, я сказаў бы, што беларусы роўна гэтай жа рысай характару нагадваюць чалавека з трывожным разладам. Дзіцёнка, які выконвае ўсе правілы, не чапае нічога чужога, таму што ведае, што яму прыляціць за гэта ў несувымерным аб’ёме. Адпаведна, ён сам сябе падсвядома заганяе ў нейкія рамкі, цэнзуру і самацэнзуру, каб мець паменей праблемаў.

Такі класічны прыклад з падручнікаў па псіхатэрапіі пра дарослых дзяцей і іх псіхалагічна недарослых бацькоў.

«НН»: А чаму ў нас так шмат сінонімаў да слова «гора», больш чым у рускай мове?

ВР: Апроч згадкі ў блогу, я зарыфмаваў гэтыя сінонімы ў сваім трэку «Хімера» — «За што мне адной гэтае гора, стамленне, шкадоба, смутак, бяда і г. д.».

Адказваючы на пытанне, па-першае, на гэта ўплывае філалагічны аспект. Так шмат словаў мы маем праз багацце гаворак на Беларусі, дыфузныя ўплывы на беларускую мову. Сінонімам да слова «гора» ў пэўных рэгіёнах з’яўляецца нават «маланка»: «Во, маланка здарылася». Па-другое, так склалася гістарычна: мы шмат стагоддзяў былі пад кімсьці.

«НН»: Працягваючы думку пра «быць пад кімсьці», якія эмоцыі адчуваеш з дадатковай русіфікацыяй Магілёва сёння, з усімі гэтымі бюстамі Пушкіну замест адзнакі беларускіх герояў?

ВР: Слухайце, адбываецца гэта сёння па ўсёй краіне, немінуча. Інтэнсіўнасць залежыць толькі ад спрыту і імпэту мясцовых начальнікаў.

На Магілёў, вядома, дадаткова ўплывае геаграфічнае знаходжанне. Але і ў заходніх абласцях адбываюцца, на нашу з вамі думку, дзіўныя рэчы.

А яшчэ ёсць гэты дыскурс пра максімальна расійскі Магілёў. Згадваюць і пра 1654 год, і пра тое, што жыхароў Гарадзеншчыны на год 20‑25 пазней пачалі калектывізаваць і рэпрэсаваць у першай палове XX стагоддзя, і таму, маўляў, заходнія рэгіёны Беларусі менш прарасійскія. Калі паглядзець мапу пахаванняў Беларусі пасля расстрэлаў, рэпрэсій, НКУС, Вялікага тэрору, то збольшага яны знаходзяцца акурат ва ўсходніх рэгіёнах. Абвінавачваць «усходнікаў» у большай зрусіфікаванасці, ведаючы гэта — па-за межамі дабра і зла.  

«НН»: Ты актыўна спрабаваў сябе ў тыктоку і на ютубе, ці чакаць ад цябе працягу блогерскай кар’еры?

ВР: Мне здаецца, на момант, калі на ютубе пачаў выходзіць праект пра беларускі характар, гэтая тэма ўжо, быццам бы, сышла. Яна цікавіла людзей у годзе 2021-м, падаецца, пасля пайшла на спад. Зараз увогуле як быццам нейкі крызіс ідэнтычнасці назіраецца. Так ці інакш, я пабачыў, што так, як я гэта раблю, не працуе. Трэба было прызнаць гэта і адпусціць спробы. «Калі кабыла памерла, злезь з яе».

Я не пабачыў вялікай зацікаўленасці, і мне гэта стала нагадваць літаратурную дзейнасць, калі ты робіш гэта ўсё, як быццам бы для чыстага мастацтва. Магчыма, праз 70‑100 гадоў які-небудзь архівіст будучыні — як Антон Брыль ці Ціхан Чарнякевіч — раскапае дзесьці згадку пра мяне і дасць сваю ацэнку гэтым спробам.

• 10
• 1
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 2