Літаратура6868

Ост-мадэрнізм: малады камуніст Андрэй Лазуткін выдаў «Палігон», уклаўшы беларускую мову ў вусны адмоўных персанажаў

Азаронак is not dead. У гэтым можна пераканацца, пазнаёміўшыся з дэбютнай кнігай Андрэя Лазуткіна, якая называецца «Полигон» і выйшла сёлета ў серыі «Пункт адліку» Бібліятэкі Саюза беларускіх пісьменнікаў. Малады аўтар, паводле рэдактаркі кнігі Людмілы Рублеўскай, – «новае яскравае імя беларускай літаратуры», а твор уяўляе сабой «дынамічную і вострую, шчырую і таленавітую прозу». У сеціве ўжо з’явіліся першыя ўхвальныя водгукі на «Полигон».

Калі сцісла казаць пра сюжэт кнігі, то твор мае дзве лініі: адна – фантастычная, у стылі антыўтопіі, падзеі ў якой разгортваюцца на землях акупаванай Беларусі пасля перамогі Гітлера ў 1943 годзе, другая ж апісвае жыццё, уражанні і роздумы маладога аўтара ў наш час.

Не беручыся і не маючы на мэце здзяйсняць літаратуразнаўчы аналіз і ацэньваць мастацкія вартасці «ост-мадэрнісцкай аповесці» (па азначэнні самаго аўтара), хацелася б звярнуць увагу на канкрэтныя ідэалагічныя пасылы ў творы, падмацаваўшы іх прыкладамі з тэксту. Загадзя перапрашаю ў чытачоў за аб’ёмнае і, можа падацца, часам празмернае цытаванне – рабілася тое з мэтай максімальнай перадачы кантэксту. Для зручнасці спачатку прапаную разгледзець першую, умоўна кажучы, «акупацыйную» сюжэтную лінію, а пасля – другую, «сучасную» лінію сюжэту.

Хоць твор напісаны па-расейску, беларуская мова ў ім гучыць (за выняткам аднаго-двух эпізодаў) выключна з вуснаў персанажаў, якія надзеленыя адмоўнымі рысамі (сам жа галоўны герой – «русский», і гэтую сваю шавіністычную «русскость» ён не прамінае падкрэсліваць цягам ўсёй аповесці). Гэта і дзед-спадарожнік у цягніку:

«Дед-попутчик открывает один глаз, задумчиво тянет:

— Ага… І пры новым парадку парадку мала.

Спохватываюсь, как бы чего не ляпнуть вслух. Дед донесет — выгонят из института. От­саживаюсь подальше, дед обиженно поджимает губы» [ С.4-5],

…і здраднік-СДшнік:

«— Еще один вылез, — дядька, который меня привел, говорит кому-то.

— Щас исполним. Документы забрал?

Дайте сказать! Там авария на перегоне… — давлюсь рвотой, желчь брызгает на ярко-белый снег, к пятнам крови. Красное и желтое, как мозаика.

Мужик в гражданском недоверчиво смотрит.

Он с железки, с дизеля. Контуженный какой-то. Что с ним делать будем?

А халера яго ведае, — к нам погребает еще один, в форме. Точняк, на рукаве нашивка-ромбслужбы безопасности. Эсдэшники. Через плечо болтается автомат, хлопает магазином по шинели.» [С.10-11], …і жаўнер «Самааховы»:

«На снегу оплывает кровью тело в ватнике. Один мужик лежит лицом вниз, куски ваты выдраны из спины пулями. Рядом второй, видно, что еще жив. Свернулся калачиком, прижал ноги к груди, стонет. Мелкий, небольшого роста. Вось, абодвух знялі з вінта, покряхтыва­ет довольный дядька-самааховец. Яны першыя шмаляць пачалі.« [С.135-136],

…і бабка, якая здае пакойчык галоўнаму герою-студэнту: «Скрипит дверь, по доскам пола грохочут сапоги.

Андрэ-э-эй, пан паліцэйскі да цябе! — зло­радно кричит бабка со двора.

Да как они успели? Кидаюсь под кровать, ищу наган в ворохе грязной одежде. Куда ж я его дел?« [С.132]

Такім чынам, з дапамогай такога літаратурнага прыёму як мова персанажа, Лазуткін спекуляцыйна стварае негатыўны вобраз беларускамоўных, навязвае ўражанне пра беларускіх патрыётаў у час нямецкай акупацыі выключна як пра здраднікаў і падонкаў.

Ідэалагічныя перавагі і задачы аўтара выяўляюцца ў мностве іншых эпізодаў:

«Черт знает, что там творится в глубинке на самом деле. А «Беларуская газэта» вешает любое убийство или аварию на «чырвоных бандытаў». Ухмыляюсь мыслям: бандиты точно есть, только вряд ли они красные. И скорее всего, в Раде сидят. Я-то не сильно люблю нашу власть, с удовольстви­ем вытираю задницу передовицей с портретом президента Островского но, в общем, это все, на что меня хватает. Зачем рыпаться?«[С. 4]

Наступны «востры і таленавіты» пасаж наагул цягне на абразу пачуццяў вернікаў і распальванне міжрэлігійнай варожасці (цікава, куды глядзелі згаданая рэдактарка і выдаўцы?):

«Вроде до войны на площади стоял памятник Ленину, его зацепили тросом и свалили броне­техникой в первые месяцы наступления, а потом переплавили в металл для германских заводов. На постаменте еще долго чернел бронзовый боти­нок вождя и кусок брючины, и только уже после войны островцы соорудили памятник первому га­уляйтеру комиссариата Вильгельму Кубе, уби­тому перед самым концом войны. По рассказам, его советское подполье подорвало. Наша греко-католическая церковь причислила убиенного гауляйтера к лику мучеников иконку со святым Вильгельмом Минским можно купить в любой церковной лавке знаю точно, хотя в церковь не хожу.» [С. 39-40]

А вось гэта, прабачце, папросту гамон!

«Неуклюже встаю, цепляюсь за стол. Ноги, блин, не держат.

И еще вот ваши документы, следова­тель кладет на стол мой измятый, размокший от воды паспорт-аусвайс. Тот, который я отдал офицеру в деревне. Ну что ж, спасибо родной по­лиции сую бумагу в карман.

Колючие глазки следователя чуть теплеют:

Хайль Гитлер!

Жыве! сгибаю руку в вялом приветствии.

Фюрер все так же отсутствующе смотрит со стенки. Странно, почему он здесь висит? Обычно в учреждениях вешают щекастый пор­трет президента Островского, в очках и цивиль­ном пиджаке. Ну да хер с вами всеми. За спи­ной скрипит дверь. Спускаюсь с крыльца, меня чуть шатает.« [C.28] 

Зважаючы на абмежаванні аб’ёмам артыкула і не жадаючы злоўжываць увагай і часам чытачоў, больш прыкладаў з «акупацыйнай» часткі прыводзіць не стану. Насамрэч іх больш, пры жаданні з імі можна пазнаёміцца, прачытаўшы ўсю кнігу.

У другой частцы таксама нямала непрыхавана прапагандысцкіх момантаў. А менавіта – наўмыснае змрочнае апісанне краін-суседак, якія зрабілі еўрапейскі выбар. Вось, напрыклад, уражанні ад прыезду ў Вільню: «– Пребывание девять дней. Туризм. Едем в Вильнюс.Пограничник, кажется, несколько удивлен. Возвращает мне паспорт. Чуть позже я его по­нял: там нечего делать, в этом Вильнюсе. За де­вять дней можно залезть от тоски на стенку.

Состав приходит в Вильнюс. Первый раз сту­паю на землю Объединенной Европы, под подо­швой ботинка чавкает слякоть. Оглядываюсь, забрасываю сумку на плечо. Вокзал напоминает Гомель, да и вообще белорусскую провинцию: то ли Борисов, то ли Барановичи. Из репродукто­ров льется неразборчивая литовская речь. Сдаем вещи в камеру хранения, идем гулять по городу.

Узкие кривые улочки, тающий снег, облезлые фасады. Совсем рядом с вокзалом огромный пустырь, в центре почти платоновский кот­лован, прорастающий молодыми деревьями. Раз­рисованные бетонные заборы, недостроенное и заброшенное здание, ржавые опоры ЛЭП. Не, мы наверно не туда зашли. Где же исторический центр? Вдоль дороги бараки, натурального по­слевоенного вида, проваленные крыши, выбитые окна. Щурю глаза: на лицевой стороне дома под­вешены за шею игрушки-телепузики, типа декор. Яркие пятна на фоне черных досок. Боже, какая невероятная дичь. Говорят, в нацистской Герма­нии делали елочные игрушки в виде врагов Рейха и вешали на елку тоже за шею. Разбирает смех.«

Штосьці вельмі знаёмае, ці не так? Вельмі перагукаецца з тым, што нам гадамі ўціраюць пра «загніваюшчую» Еўропу з экранаў дзяржтэлевізіі і са старонак «чэсных» газет. А вось галоўны герой у Варшаве:

«Старый город невероятно красив. После войны почти все было разрушено, но исторический центр великолепно восстановили те самые Sowieci, которых поляки так ненавидят. Шагаем по центральной улице. Чугунные ворота, за ни­ми — королевский дворец, на мачте развевает­ся польский флаг. Дальше, метрах в двадцати по улице, на стену дома мочится пьяный поляк, рядом стоят еще двое. Становится даже смеш­но: где же хваленый польский гонор? Проходим мимо, громко говорю по-русски: «Когда я слышу слово «культура», я хватаюсь за пистолет». Сги­баю руку, будто стреляю. За спиной слышен пья­ный польский смех. Здесь их называют «дресы», видимо, за любовь к спортивным костюмам. Гоп­ник в Минске, в Варшаве, где угодно – одевается одинаково«.[С.142-143]

«Автовокзал «Варшава Западная». …На железную скамейку рядом со мной под­саживается прилично одетый польский бомж. Улыбается, держит сигарету на отлете, просит злотый. Какие наглые здесь бомжи.

Ярузельский? Звёнзек Радецкий? Чего ты хочешь, дорогой польский товарищ? Мувиш по-росыйску? растягиваю русские слова, улыба­юсь, смотрю в упор.

Поляк злится, глаза наливаются кровью. Что-то говорит мне, разбираю только «Ярузель­ский», «руски» и «курва».

Да, дорогой польский товарищ, может, я и курва. А ты, поляк, просишь у меня, русского, деньги на варшавском вокзале. Какая ирония, правда? И, наверно, очень противно.« [С.151]

Сапраўды, якая іронія і пачуццё нянавісці да «заходнікаў»! Паводле карціны, з’едліва намаляванай «русским» аўтарам, палякі – гэта спрэс п’яныя гопнікі, прастытуткі і нахабныя бамжы.

Прапагандысцкі опус не быў бы паўнавартасным без згадак пра суседнюю Украіну. Пагатоў на фоне падзеяў апошняга года эпізод паездкі галоўнага героя ў Львоў выглядае досыць сімвалічна (дарма што ў аповесці, паводле Лазуткіна, апісваюцца падзеі двухгадовай даўніны):

«Огромные мраморные кресты, стилизован­ные под немецкие ордена, высотой под три ме­тра. Мы на львовском кладбище, называется оно «Лычакивське». Вход пять гривен с человека. Кладбище старое, здесь полно могил времен Рос­сийской и Австро-Венгерской империй, и даже Речи Посполитой. Дворяне, недобитая шляхта, чиновники, попы. И здесь же под бетонными плитами лежит добровольческая дивизия СС «Галиция». После победы президента Ющенко по­строили мемориал, на открытие даже приехал Буш. Аккуратные ровные могилки. Слева годы смерти около сорок пятого, справа 2002, 2003 и прочие. Многие, очень многие пережили войну. Полицаи, предатели, изменники из наших учебни­ков и одновременно герои независимой Украи­ны. Серые мраморные кресты. Сколько их здесь? Несколько сотен, наверное. У нас тоже была своя, 30-я дивизия СС «Беларусь». Но предателям не ставят памятников. Имена их прокляты[С.124-125]

Не абышлося і без згадак пра беларускую палітычную апазіцыю, якая паказваецца ў найлепшых традыцыях вечаровай «Панарамы»: «25 марта, День Воли, очередная годовщина Бе­лорусской народной республики. Едем на Акаде­мию наук, там проходит разрешенный властями митинг. Народу немного, около тысячи. Бело-красно-белые флаги, натянутые на удочки, анар­хисты в противогазах, Римашевский, Лебедько, Ивашкевич, кто-то еще. Отдельно стоит кучка «Правого альянса», флаг бело-красно-черный, с нашитым крестом. Действо довольно уныло. Аппаратуры нет, ораторам приходится доволь­ствоваться матюгальниками. Идет бурная дис­куссия куда идти: на Бангалор или нет. Руки в карманы стоим среди толпы. За рукав тя­нет девушка: Хлапцы, вы не жадаеце далучыцца да «Моладзі Беларусі»?

Девушка, а как с режимом будем бороться? Что делать надо?

Ну, прыходзьце, абмяркуем! девушка рас­цветает.

Чего тут обсуждать. Давайте вон машину перевернем, подожжем что-нибудь. Слабо?

Ой, не, гэта не да нас…

А девушки у вас там есть симпатичные?

Гледзячы на які густ, смеется.

Вкус у меня нормальный. Но бабы в любых по­литических тусовках, как правило, страшные это аксиома«. [С.83]

Прыклады можна было б доўжыць, але цікавіць іншае: што абумовіла такую ідэалагічную скіраванасць твора?! Аказваецца, аўтар аповесці Андрэй (Андрюша) Лазуткін з’яўляецца адказным сакратаром газеты Камуністычнай партыі Беларусі, а таксама даследчыкам спадчыны «вялікага правадыра пралетарыяту» У.І.Леніна: пра гэта паведамляе сайт КПБ у раздзеле «Сотрудники газеты КПБ», а па гэтай спасылцы можна пазнаёміцца з яго крытычнымі даследаваннямі «сусветнага імперыялізму».

Пры гэтым для прасоўвання сваіх неабальшавіцкіх ідэалагем выбраны досыць удалы фармат: пры патрэбе можна лёгка аспрэчыць прэтэнзіі, спаслаўшыся на «спецыфіку тонкага свету мастацкай літаратуры» і «права мастака на самавыяўленне».

Каментары68

Цяпер чытаюць

Медсястра з Лепеля закахалася ў расійскага вайскоўца і паехала наёмніцай на фронт ва Украіну22

Медсястра з Лепеля закахалася ў расійскага вайскоўца і паехала наёмніцай на фронт ва Украіну

Усе навіны →
Усе навіны

«Было падобна, што пачаўся паўнавартасны кантроль». Усіх, хто ехаў з Беларусі ў Расію і назад, правяралі вайскоўцы10

«Здарова, б*я». У сеціва трапіў дзіўны варыянт віншавальнага ВІДЭА акупацыйнага чыноўніка5

Чаму Лукашэнка хавае пазашлюбную дачку. Тлумачыць Ментусава19

«Баюся, ноччу могуць пачацца марадзёрствы». Беларусы Іспаніі і Партугаліі расказалі, як перажываюць глабальны блэкаўт5

У Гомелі «Рускі дом» пад маўчанне ідэолагаў масава раздае георгіеўскія стужкі5

«Я кажу за Пуціна, ведаючы яго характар». Яшчэ адно выказванне Лукашэнкі аказалася пшыкам14

Прычынай аварыі на еўрапейскіх электрасетках магла стаць рэдкая атмасферная з'ява1

Беларус, які жыве ў Тэхасе, тлумачыць, чаму рашэнні Трампа зразумелыя многім амерыканцам35

90 гадзін у чарзе. Калапс на мяжы з Польшчай працягваецца2

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Медсястра з Лепеля закахалася ў расійскага вайскоўца і паехала наёмніцай на фронт ва Украіну22

Медсястра з Лепеля закахалася ў расійскага вайскоўца і паехала наёмніцай на фронт ва Украіну

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць