Змяненне клімату і рост попыту на энергарэсурсы могуць пагоршыць супрацьстаянне за кантроль над рэкамі ў адным з самых густанаселеных рэгіёнаў свету. З падрабязнасцямі знаёміць The Economist.
Палітыка вакол вялікіх рэк Паўднёвай Азіі амаль ніколі не бывае спакойнай, але апошнія месяцы паказалі асаблівую ступень напружання. У канцы кастрычніка Афганістан агучыў планы будаўніцтва дамбаў на рацэ Кабул, што выклікала абурэнне ў суседняга Пакістана. Гэта адбылося на фоне памежных сутычак паміж краінамі. Тым часам у Бангладэш тысячы людзей выйшлі на пратэсты супраць, як яны лічаць, празмернага ўплыву Індыі на патокі ракі Ціста — прытоку Брахмапутры.
Сапраўдным трыгерам стала і індыйска-пакістанская гісторыя: Індыя пасля тэракта ў Кашміры ў красавіку прыпыніла дзеянне Дамовы аб водах Інда 1960 года і да гэтага часу яе не аднавіла. А яшчэ ў Нью-Дэлі з трывогай сочаць за планамі Кітая пабудаваць гіганцкую дамбу на Брахмапутры ў Тыбеце — прыкладна за 30 км ад індыйскай мяжы. Гэты праект коштам 167 мільярдаў даляраў можа стаць найбуйнейшай ГЭС у свеце. Наступствы для краін, якія знаходзяцца ніжэй па цячэнні, а таксама для экалогіі рэгіёна, могуць быць катастрафічнымі.
Усе гэтыя падзеі сведчаць пра тое, што водная палітыка рэгіёна становіцца ўсё больш небяспечнай. Рост попыту на «зялёную» электраэнергію падштурхоўвае краіны Паўднёвай Азіі да пашырэння гідраэнергетыкі. Адначасова з гэтым раставанне ледавікоў і змены клімату робяць узровень вады непрадказальным, што пагражае існаванню каля 2 мільярдаў чалавек.
Чаму вада стала важным фактарам палітыкі
Тры галоўныя ракі рэгіёна — Інд, Ганг і Брахмапутра — пачынаюцца ў гімалайскіх ледніках. Інд бярэ пачатак у Кітаі, праходзіць праз індыйскі Ладакх і спрэчны Кашмір, а потым цячэ па Пакістане да Аравійскага мора. Брахмапутра таксама нараджаецца ў Кітаі і ўжо далей праходзіць праз Індыю і Бангладэш. Непал, хоць і не ляжыць на Брахмапутры, знаходзіцца ў вялізным басейне Ганг — Брахмапутра, што робіць яго часткай агульнай воднай сістэмы.
Такі «пераплецены» ландшафт патрабуе пастаяннага размеркавання і ўзгаднення вады — але менавіта тут пачынаюцца праблемы.
Рэгіён пранізаны старымі канфліктамі і саперніцтвам. Індыя і Пакістан дзесяцігоддзямі спрачаюцца за Кашмір. Індыя і Кітай маюць вострыя памежныя разыходжанні. Бангладэш і Непал бачаць у суседзях — асабліва ў Індыі і Кітаі — пагрозу празмернага ўплыву. У такой атмасферы вада лёгка ператвараецца ў рычаг ціску.
Паводле даных Ціхаакіянскага інстытута (ЗША), у перыяд з 2019 па 2023 год у Паўднёвай Азіі адбыўся 191 канфлікт, звязаны з вадой. Больш напружаная сітуацыя назіраецца толькі на Блізкім Усходзе.
Дамбы як сімвал улады
Будаўніцтва плацін становіцца інструментам геапалітычнага ўплыву. Кітайскія дамбы ў Тыбеце дапамагаюць кантраляваць неспакойны рэгіён. Пакістан, пры падтрымцы Кітая, будуе ГЭС у кантраляванай ім частцы Кашміра, каб замацаваць свае тэрытарыяльныя прэтэнзіі. У адказ на кітайскі праект на Брахмапутры Індыя плануе ўласную мега-дамбу.
Гэтая гонка ўзбраенняў інфраструктурай стварае праблемы для суседзяў. Жыхары Бангладэш часта скардзяцца, што Індыя скідае ваду са сваіх дамбаў без папярэджання, выклікаючы паводкі і хаос уніз па цячэнні.
Паўднёвая Азія — адзін з самых водадэфіцытных рэгіёнаў свету, але попыт на ваду і энергію толькі расце. Урбанізацыя і бум дата-цэнтраў патрабуюць стабільнай электрычнасці. Гідраэнергетыка выглядае прывабна, бо яна не залежыць ад сонца ці ветру.
Пакістан ужо атрымлівае пятую частку электрычнасці ад ГЭС і плануе павялічыць гэтую долю. Індыя мае намер павялічыць свае магутнасці на 50% да 2032 года, разглядаючы будаўніцтва каля 200 новых дамбаў. Непал, які вырабляе больш энергіі, чым спажывае, пачаў экспартаваць лішкі ў Індыю і Бангладэш.
Неабходнасць дыпламатыі
Каб пазбегнуць прамога канфлікту, неабходны дыпламатычныя каналы. Эксперты папярэджваюць: будаўніцтва дамбаў без міжнародных дамоў — гэта прамы шлях да спрэчак. Акрамя таго, дамбы фрагментуюць рэкі і знішчаюць экасістэмы, што асабліва небяспечна ў далікатным клімаце Гімалаяў.
Паскарэнне раставання ледавікоў і змена характару мусонаў патрабуюць не прыпынення старых пагадненняў, а іх абнаўлення.
Прамых войнаў за ваду ў рэгіёне пакуль не было. Краіны нават працягваюць абмен данымі: так, Індыя ўсё яшчэ перадае Пакістану прагнозы паводак. Аднак сістэма кіравання рэкамі застаецца хаатычнай мазаікай двухбаковых дамоў.
На фоне змянення клімату і энергетычнага голаду гэта вельмі небяспечна.
Каментары